DOĞUM YILDÖNÜMÜNDE PEYGAMBERİMİZİ ANLAMAK
Prof. Dr. Celal Kırca

“Benzeri yapılacak olan, benzetilmek istenen şey, model, bir şeyin benzeri, tıpkısı, misal,
durumu ve niteliği benimsenmeye değer kimse ya da şey ” 1 anlamlarına gelen örnek
sözcüğünün, Kur’an’daki karşılığı “üsve” dir. Âyette “Allah’ın resulü, Allah’ı ve ahiret
gününe kavuşmayı umanlar ve Allah’ı çok ananlar için güzel bir örnektir.” 2 denilmektedir. Bu
tanımlamanın ve bu özel övgünün, Kur’an’da Hz. Peygamber’den başka, Hz. İbrahim ve
kendisiyle beraber olanlar için de yapıldığını ve “üsvetün hasenetün” ifadesi ile örnek
gösterildiği görülüyor. Kur’an’da üç kere kullanılan bu övgüden biri Hz. Peygamber, 3 diğer
ikisi ise Hz. İbrahim’e 4 aittir.
Hz. Peygamberin “güzel örnek” oluşunu, ayetin iç ve dış bağlamından hareketle onun
yiğitlik, cesaret ve yüksek karakteriyle yorumlayanların yanında, 5 onu örnek almanın
Müslümanlar için dinî bir hüküm ifade ettiği, bu hükmün ise farz veya müstehab olabileceği;
farzın dini konularda, müstehaplığın ise dünya işlerinde olduğu görüşünde olanlar da
bulunmaktadır. 6 Buna karşılık, Hz. Peygamberin bütün yaptıklarının ve söylediklerinin tek bir
hüküm çerçevesi içine alınamayacağı her davranışının ve her sözünün ayrı ayrı ele alınarak
Kur’an bağlamında veya diğer deliller çerçevesi içinde değerlendirilmesi gerektiği kanaatinde
olanlar da mevcuttur. 7
Hz. Peygamberin örnek oluşunu, bu sözcüğün kavramsal anlamından hareketle anlamaya
çalıştığımızda, yukarıda yapılan tanımlardan “durumu ve niteliği benimsenmeye değer kimse”
ve “benzeri yapılacak olan, benzetilmek istenen şey” tanımlarına uygun olduğunu ve onun
örnekliğini bu tanımlarla açıklamanın daha doğru olacağı anlaşılıyor. Bu açıklamadan ortaya
çıkan sonuç ise bu örnekliğin ancak model olabileceği, yoksa bir kısım insanlarca ileri
sürüldüğü gibi teşebbüh olamayacağıdır. Çünkü teşebbühde benzeşme ve aynileşme söz
konusu iken, modellikte “örnek alma” söz konusu olmaktadır.
Bu nedenle Hz. Peygamber’e kimlik olarak teşebbüh asla mümkün değildir. Zira bir
Müslümanın kimlik olarak Hz. Peygambere benzemesi ve onunla aynileşmesi nasıl mümkün
olabilir? Zira her beşer gibi Hz. Peygamber’in de kendine özgü vasıfları ve nitelikleri vardır.
Dolayısıyla bu vasıflar, ona özgü bir niteliğe sahiptir. Zira her insanın, boyu, kilosu, yüz
şekli, kaşı ve gözü kendisine özgüdür ve bu nedenle bu nitelikler evrensel bir niteliğe sahip
değildir. Zira evrensellik, biyolojik ve fiziksel niteliklerde değil, kişisel yetileri ile yaptıkları
işlerin, tutum ve davranışların nasıllığı ile ilgilidir. Dolayısıyla teşebbühde tarihsellik;
örneklikte ise evrensellik vardır. Mesela yazar yerel olduğu halde yazma işi evrenseldir. Bu
nedenle kim sorusunun cevabı, çoğunlukla yerelliği ya da tarihselliği; nasıl sorusunun cevabı
1 Türk Dil Kurumu,Türkçe Sözlük,2/926
2 Ahzâb, 33/21.
3 Ahzâb, 33/21.
4 Mümtehine, 60/4, 6.
5 Süleyman Ateş, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul, 1990, 7/144.
6 Kurtubi, el-Cami li Ahkâmi’l-Kur’an, Beyrut, 2003, 7/1116.
7 Hayrettin Karaman ve diğerleri, Kur’an Yolu, Ankara, 2004, 4/344.

ise evrenselliği gösterir. Ancak büyük oranda evrensellik, yerellik ya da tarihsellikten
geçmektedir. Zira insan, içinde yaşadığı........

© Mir'at Haber