Anlam arayışındaki insanın önüne çıkan en büyük yanılgılardan biri, “var olanı” ölçü alıp, “olması gerekeni” uydurmaktır. Kur’an’ın ders verici en çarpıcı diyaloglarından biri de tam bu noktada karşımıza çıkar: Yüce Allah’ın İblîs’e emri ve İblîs’in itaatsizliği. İblîs’in emre olumsuz yanıtı, görünüşte akla dayalı bir kıyas gibi görünse de aslında hem mantıkî hem de ahlâkî açıdan bir sapmadır. Burada sorumuz şudur: Yüce Allah’a karşı gelen İblîs gerçekten haklı bir gerekçe mi sundu, yoksa aklî görünen bir bahaneyle baş mı kaldırdı? Rabbimiz A`raf 7/12 ayeti ile bize sadece İblîs’in düşüşünü değil, aynı zamanda insanoğlunun da her an düşebileceği bir yanlışı hatırlatıyor: Yaratılış malzemesini değer ölçüsü sayıp, ilahî emir karşısında kibirlenmek.

İlk Başkaldırı: Ben Ondan Hayırlıyım

Hz. Âdem’in bilgi üretme açısından meleklerden üstün olduğunun ortaya konulmasının ardından (el-Bakara 2/30-34) İblîs de melekler gibi Hz. Âdem’e secde emri almış olsa da meleklerden farklı olarak Allah’ın emrine karşı gelmiştir. Bu konu, Kur’an’da “öğretici nitelikli” ve gerilimi yükselten diyalog formunda (Allah dedi … İblîs dedi) verilmiştir: “(Allah) dedi: Sana emrettiğim zaman seni secde etmekten ne alıkoydu? (İblîs) dedi: Ben ondan hayırlıyım; beni ateşten yarattın, onu çamurdan yarattın.” (el-A`raf 7/12). Ayet, emrin derhal yerine getirilmesini gerektirir; aksi hâlde şeytanın gecikmesi kınanmazdı. Kınama bulunduğuna göre gecikme dahi itaatsizlik sayılmıştır. Ayrıca ayetteki “secde etmekten (ellâ tescude)” kısmında yer alan lâ kelimesinin olumsuzluk anlamı (secde etmemek) taşımadığı, aksine “Ehl-i kitap da şunu bilsin ki (Li-ellâ ya`leme ehlu’l-kitâbi)” (el-Hadîd 57/29) ayetindeki gibi “bilme” fiilinin anlamını kuvvetlendirdiği ifade edilmiştir.[1] Ayetteki “alıkoydu” fiilinin “söyledi” anlamına geldiğini söyleyenlere göre zaten anlam sorunu yoktur: “Sana emrettiğim zaman sana kim söyledi ‘Secde etme!’ diye?” Kendisine sorulan soruya cevap vermek yerine “Hanginiz üstünsünüz?” sorusuna yanıt olabilecek şekilde İblîs “Ben ondan hayırlıyım” demiş ve kibre kapılan ilk mahluk olmuştur. O, fazileti takvâda (el-Hucurât 49/13) değil, yaratılış malzemesinde........

© Mir'at Haber