Voltaire Locası’ndaki vâdin gerçekleşmesine yardım eden bir başka Mason Devlet adamı: Aristide Briand

III. Cumhûriyet devrinin târihinde, Crémieux, Gambetta, Jules Ferry, Paul Doumer gibi derin iz bırakan bir siyâsetci de, Aristide Briand (Nantes, 28.3.1862 – Pâris, 7.3.1932) idi. Sosyalist hareketinin mühim bir lideri olduğu gibi Laiklik mücâdelesinin de önde gelen bir ismiydi. Kilise ile Devleti birbirinden ayıran 1905 Kânûnu onun ismiyle berâber anılıyor. Millet Meclisi’nde 30 sene (1902 – 1932) Loire ve Loire-Inférieure vilâyetlerinin Meb’ûsluğunu yaptı. III. Cumhûriyet’in kısa ömürlü istikrârsız hükûmetlerine, uzun seneler, Başvekîl veyâ İcrâ Vekîli sıfatıyle dâhil oldu: 11 def’a İcrâ Vekîlleri Hey’eti Reîsliği (dîğer tâbirle, Başvekîllik) ve 26 def’a muhtelif İcrâ (Maârif, Diyânet İşleri, Adliye, Hâriciye) Vekîllikleri… (https://fr.wikipedia.org/wiki/Aristide_Briand; https://maitron.fr/spip.php?article140550; 17.9.2024)

Beynelmilel sâhada ise, bilhassa üç faâliyeti dikkat çekiyor: Cem’iyet-i Akvâm’a verdiği destek, Almanya’yle tekrâr dostluğu têsîs için yürüttüğü müzâkereler netîcesinde akdedilen 1925 Locarno Îtilâfnâmesi (ki, bu sebeble, mevkidaşı Gustav Stresemann’la berâber 1926 Nobel Sulh Mükâfâtı hâmilidir) ve Kemalist Hükûmetin resmen tanınması ve Türkiye’yle ayrı bir sulh muâhedesi mânâsına gelen 20 Ekim 1921 Ankara Îtilâfnâmesi…

Briand, asıl mesleği avukatlık olmakla berâber gazetecilik de yaptı. Hem bu meslekî birikimi, hem de hitâbet kâbiliyeti, siyâsetteki muvaffakıyetinin mühim âmillerindendir. Lakin kimse tek başına fazla bir kıymet ifâde etmez; ancak arkasında teşkîlâtlı kuvvet bulunan insanlar gâyeleri istikâmetinde büyük muvaffakıyetler elde edebilirler. Briand da, hem mensûbu olduğu Sosyalist hareketinin bâzı teşkîlatları, hem de Siyonizm ve Masonluk tarafından destekleniyordu.

Meşrik-ı Âzam Locaları ve Merkezi; Mustafa Kemâl’in nüfûzu altına giren Millî Mücâdele, Kemalist hareketi ve 1919’dan îtibâren inşâ edilmekte olan Laik, Totaliter, Kemalist Devlet hakkında nasıl bir siyâset karârlaştırmıştı? Buna dâir Loca kayıdlarına sâhib değiliz. Celil Layiktez, Fransa Millî Kütübhânesi’ndeki Mason Arşivini tedkîk ederken bu husûsta pek çok vesîkaya ulaşmış olmalıdır. Lâkin bunları ifşâ etmiyorlar. Layiktez, mezkûr Mason Arşivi’nden topladığı Türkiye’yle alâkalı vesîkaları mikrofilm hâlinde getirmiş, Hür ve Kabûl Edilmiş Masonlar Büyük Locası’nın Arşivine teslîm etmişti. O vesîkaları tedkîk etmelerine imkân verilecek araştırmacıların târihimizin karanlıkta kalmış birçok hâdisesini aydınlatacak mufassal mâlûmâta ulaşmaları, pek muhtemeldir.

Mâmâfih, biz, o vesîkalardan mahrûm bulunsak dahi, bir taraftan elimizdeki mahdûd vesîkalar, dîğer taraftan hâdiselerin seyri ve Kemalist kadroların ve Fransız Hükûmetlerinin yapısı üzerinde teemmül edince, Localarda ve işbirliği hâlinde oldukları Siyonist mahfillerinde ne gibi karârlar alındığını anlıyabiliyoruz. En azından, tâkîb edilen siyâseti ana hatlarıyle kavradığımızı zannediyor ve burada bunları ifâde ediyoruz. Muhâkeme yürütürken, meselâ, Kemalist Ekiple irtibât hâlindeki Fransız Hükûmetlerinin şu husûsiyetini dâimâ göz önünde bulunduruyoruz:

20 Ekim 1921 Îtilâfnâmesine götüren vetîrede ilk adım, 7 Aralık 1919’da, Sivas’ta, Mustafa Kemâl - François Georges-Picot görüşmesiydi. Osmanlı İmparatorluğu’nu paylaşmıya mâtûf Cambon – Grey Mutâbakatının müzâkerecisi ve o esnâda Sûriye Yüksek Âmiri olan Georges-Picot’yu gönderen, Farmason Hâriciye Vekîli Stephen Pichon idi. Pichon’un Âzâsı olduğu 2. Georges Clemenceau Hükûmetinde (16.11.1917 – 20.1.1920), Pichon dâhil 9 Vekîl ve 2 Müsteşâr Farmasondu…

Mayıs 1920’de, Cenûbî-Şarkî Anadolu Cephesinde, Mustafa Kemâl’in riyâsetindeki Ankara Hükûmetiyle 20 günlük mütâreke imzâlıyan 2. Alexandre Millerand Hükûmetinde (18.2 – 24.9.1920) Farmason ve Yahûdi asıllı Millerand, hem İcrâ Vekîlleri Hey’eti Reîsliğini, hem de Hâriciye Vekîlliğini deruhde ediyordu ve Hükûmetinde, kendisiyle berâber 8 Farmason Vekîl ve bir Farmason Müsteşâr mevcûddu.

27 Şubat – 12 Mart 1921 Londra Konferansı’nda Kemalist Hükûmetle müzâkerede bulunup sulh şartları hakkında mutâbık kalan, ayrıca Haziran 1921 ve Eylûl - Ekim 1921’de, Farmason ve Sâbık İcrâ Vekîli Franklin-Bouillon’u Ankara’ya gönderen 7. Aristide Briand Hükûmetinde, İcrâ Vekîlleri Hey’eti Reîsi ve Hâriciye........

© Milat