Medyada yer alan bir haber:
“…2025’in ilk kirazı Manisa’da hasat edildi. Üretilen kirazın kilosu 3.500 TL’den satıldı.”

Bir kilogram kirazda, ortalama 150 kiraz var.

Kirazın tanesi 23 TL’ye geliyor.

Tek bir kiraz için;
-Kâğıt para ile, 2 tane 10’luk banknot, 3 tane madeni “1” TL ödemeniz gerekiyor.
-Bozuk para ile, 23 tane madeni “1” TL ödemeniz gerekiyor.

Bir kişinin, isterse bir oturuşta tamamını yiyebileceği 1 kiloluk miktar içindeki tek bir kirazın bedeli bu…

Bir kirazın ağırlığı ortalama 6.6 gram

Bedelinin bozuk (madeni) para ile ödendiğini düşünelim. Olur mu, olur..

Madeni 1 TL’nin ağırlığı da azaltılmış haliyle 6.6 gram (2023 öncesinde 8.2 gram idi)

Satıcının avucuna sayacağınız 23 tane 1’er liralık madeni paraların toplam ağırlığı da 152 gram.

1 TL’nin üretim maliyeti (büyük ölçüde metal değeri) 2024 yılı fiyatlarına göre 3 TL idi. Buna göre hesaplarsak, madeni 23 TL’nin toplam maliyeti 69TL.

Sonuç: Üretim maliyeti 69 TL, toplam ağırlığı 152 gram olan 23 tane 1’er lira ile sadece ağırlığı 6.6 gram olan tek bir kiraz satın alıyorsunuz.

Akıl almaz bir durum.

Kirazın kilosunun 3.500 TL olması, elbette çok uç bir örnek ve haliyle istisnai bir durum. Ama gerçekte çok az miktarda ve kısa süreli de olsa böylesine yüksek fiyattan alıcı bulması, ortaya koyduğumuz hesabın yapılmasını haklı ve mazur göstermeye yetiyor.

Öte yandan bir bağ maydonozun 20 TL, bir kilo “fıstık içinin” 2.500 TL gibi rakamlarla satılması, turfanda meyve fiyatları dışında bir çok ürün için benzer astronomik fiyatların her gün pazarda veya markette karşımıza çıkabileceğini gösteriyor.

Bu örneklerde görüldüğü gibi, sıradan bir çok ürünün mücevher bedeli mesabesinde yüksek nominal değerlerle alım satıma konu olması, öncelikle Türkiye’de kronikleşmiş yüksek enflasyonun varlığını tescil ediyor. Bundan da öte, TL’nin temel bir “değer ölçüsü,” “değişim aracı” ve “değer saklama aracı” olma gibi teknik ve ekonomik işlevlerini büyük ölçüde kaybettiğini; insan emeğinin değersizleştiğini, sözleşmelere ve gelecek planlarına yönelik güven ve istikrar unsurlarının zedelendiğini, para basma otoritesi (devlet) ile halk arasında paranın değeri üzerinden kurulan güven ilişkisinin erozyona uğradığını gösteriyor.

Yasal açıdan geçerli olmalarına rağmen, 1 kuruş, 5 kuruş, 10 kuruş ve 25 kuruşluk madeni paralar fiilen tedavülden kalkmış durumda…Ayrıca 2025 Ocak ayı itibariyle bu paraların darphane tarafından basımlarının da durdurulduğu açıklandı.

Gelelim “banknot para” cephesine…

Kâğıt, yani banknot paralarda da, “fiziki” (materyal)........

© Karar