Anadolu, tarihin hiçbir döneminde sadece fiziksel sınırların çizildiği bir coğrafya olmadı. Bu topraklarda kurulan her iktidar, yalnızca silahla değil; kültürel kodların dönüştürülmesi, bürokrasinin ele geçirilmesi ve ekonomik ağların kontrolü üzerinden tahkim edildi. Görünürdeki değişimler çoğu zaman bir rejim değişimi gibi sunulsa da, satranç tahtasında taşlar aynı kalırken eller değişti.

Bizans’tan Osmanlı’ya, Cumhuriyet’ten günümüze uzanan süreçte, büyük kırılmaların gerisinde görünmeyen ama çok iyi planlanmış bir "sızma döngüsü" iş başındaydı.

Bizans’ın son dönemlerinde merkezî teolojiye karşı geliştirilen gnostik sapmalar, Hristiyanlığın iç kodlarını dönüştürerek bir anlamda inanç birliğini sabote etti. Pagan kökenli ritüellerin dini kisveyle meşrulaştırılması, iç güvensizliği besleyen bir sapma olarak hem kilise yapısını hem de siyasi otoriteyi içten içe aşındırdı. Bu kültürel sabotaj süreci, Bizans'ın yıkılışının sadece dış müdahalelerle değil, içeriden bir çözülme ile hızlandığını gösterdi. Ne var ki bu çözülme, sadece bir imparatorluğun sonunu getirmedi; aynı zamanda sonraki dönemin kadrolarına da bir arka plan sağladı.

Osmanlı’nın yükselme çağında uygulanan devşirme sistemi, bir yandan merkezî yapıyı tahkim ederken diğer yandan Anadolu’daki yerli unsurları sistematik biçimde denetim altına aldı. Rum Mehmet Paşa gibi figürlerle birlikte, Bizans aristokrasisinden gelen kadrolar Osmanlı bürokrasisine sızdırıldı. Özellikle Anadolu’daki Türkmen topluluklara yönelik tasfiye politikaları, merkeziyetçiliği sağlamlaştırmakla birlikte yerel güçleri devre dışı bıraktı. Seferler, isyanlar ve iç infazlar bahanesiyle hazine boşaltıldı, etnik-mezhebi ayrışmalar körüklendi, iç dokunun enerjisi merkeze tehdit oluşturmayacak biçimde parçalandı. Böylece yalnızca yönetim değil, toplumun kendi iç ritmi de dıştan değil, içeriden çözüldü.

Cumhuriyet ile birlikte modernleşme, bir ulus inşasının ötesinde bir dönüşümün habercisi oldu. Lakin bu süreçte Osmanlı’nın........

© İstiklal