İslam’dan önceki Türk devletlerinin tamamının resmi dili Türkçeydi. Türkler birbirinden türetilmiş olan Türk alfabelerini kullanıyorlardı. Son yıllarda yapılan arkeolojik keşifler Türklerin dört bin yıldan uzun süredir alfabeleri olduğunu gösteriyor. Bununla birlikte anlaşmalar ve yazıtlar dışında bugüne gelen kitap, divan, belge, ferman, destan ve risale gibi yazılı unsurların olmaması, Türk kültür ve medeniyetinin söz ağırlıklı olduğunun karinesi.

İslam’ı kabul eden ilk Türk devletleri olan İdil-Bulgarı ve Karahanlılar resmi dil olarak Türkçeyi kullanmaya devam ettiler. Bu son derece doğaldı zira bu devletlerin sistemi Türkçe üzerine bina edilmişti. Hanedan, ordu ve ahali Türk’tü.

İslam’dan sonra Abbasilerin teşvikiyle, Abbasilere bağlı olan komutanlar tarafından kurulan ilk bağımsız Türk devletleri olan Tulunoğulları ve İhşidiler Arapçayı, Sacoğulları Farsçayı resmi dil olarak kabul ettiler. Tulunoğulları ve İhşidiler, Mısır’da, yani hiç Türk olmayan bir coğrafyada kurulduklarından Arapçayı kabul etmeleri makul karşılanabilir. Sacoğullarının kurulduğu Azerbaycan, Türklerin ve Farsların yaşadığı bir coğrafyaydı. O tarihlerle ilgili verilere sahip değiliz ama henüz Oğuz göçü başlamadığından Farslar çoğunlukta olabilir. Yine de hanedan ile ordu Türk ve ahalinin önemli bir kısmı Türk’ken, Farsça tercihi dikkat çekici.

Bu üç devletin ardından ahalisinin baskın çoğunluğu Türk olan Horasan ve Türkistan’da kurulan Gazneliler ve Selçuklular da resmi dil olarak Farsçayı benimsediler. Bu kararlar din eksenli olsaydı kabul edilen dilin Arapça olması gerekirdi. Dolayısıyla bu kararları ancak Farsçanın gücü, yaygınlığı ve üç bin yıldan uzun süredir yazılı bir devlet ve bürokrasi dili olmasıyla açıklayabiliriz.

Selçuklulardan sonra kurulan Türk devletlerinin ekseriyetinin, Anadolu’da Selçuklulardan önce ve sonra kurulan beyliklerin de -Osmanlılar hariç- resmi dili Farsçaydı. Bu durumun istisnaları resmi dil olarak Arapçayı kabul eden Eyyubiler ve Memluklulardır. Deşti Kıpçak’ta kurulan Altın Orda ve Türkistan’da kurulan Çağatay devletlerinin (Timur’dan sonra Farsça) resmi dili Türkçedir. Harzemşah devleti iki dili, Türkçe ve Farsçayı resmi dil olarak kabul etti.

Farsların küçük bir azınlık olduğu Azerbaycan’da kurulan İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevi devletlerinin, Anadolu’da kurulan Anadolu Selçuklularının ve otuzdan fazla beyliğin ve Hindistan’da mukim Delhi Sultanlığı ve Babür........

© Habererk