İran, binlerce yıla uzanan zengin bir kültürün mirasçısıdır. Bu kültürel miras, ülkenin mimari geleneklerinde belirgin bir şekilde gözlemlenebilir. Bölgenin iklimi, coğrafi özellikleri ve kültürel etkileri, özgün mimari yapılar üretmiştir. Bu mimari yapıların arasında, özgünlük ve işlevsellik açısından dikkat çeken kule biçimindeki yapılar bulunur: Kabūtar Khāneh (güvercin kulesi), Yakçal (buz kulesi/çukuru) ve Bâdgîr (rüzgar kulesi).

Güvercinler için inşa edilen kulelere Kabūtar Khāneh adı verilir. Asıl işlevi, ekonomik amaçla yüksek besin içerikli güvercin gübresi (guano) toplamak olan bu yapılar, kimyasal gübreler yaygınlaşmadan önce özellikle bostan ürünlerinde kullanılan değerli bir kaynaktı. Bu gübre, aynı zamanda barut yapımında ve deri tabaklamada da kullanılırdı.

Posta güvercinlerinin barındığı ve ürediği yerler olarak da işlev gören bu kuleler, binlerce yuvayı barındıran silindirik veya konik biçimde inşa edilirdi. Sayfada fotoğrafını göreceğiniz Meybod Güvercin Kulesi gibi mimari değeri yüksek yapılar daha farklı tekniklerle oyulmuş nişler barındırırken, daha gösterişsiz kulelerde, ağızları içeriye dönük saksı benzeri çömlekler, yaş kerpiçle örülen duvarların içine düzenli bir şekilde gömülürdü. Bu çömlekler hem tuğla işlevi görerek kule duvarlarını güçlendirir hem de ısıyı yalıtarak kule içini yazları serin, kışları sıcak tutardı.

Safevi Dönemi

Günümüze ulaşan İran güvercin kulelerinin çoğu 400 yıl öncesine, Safevi Dönemi'ne uzanır. Ancak yaklaşık M.S. 900'lü yıllara tarihlenen daha eski ve basit kule kalıntıları, bu geleneğin çok daha köklü olduğunu gösterir. Örneğin, İbn Battuta 1325-1354 yılları arasındaki gezilerini içeren ünlü seyahatnamesinde, İsfahan'da çok sayıda güvercin evi gördüğünü ve burada posta güvercinlerinin yetiştirildiğini yazar. Bir diğer tanık, Fransız kuyumcu ve gezgin Jean Chardin (1643-1713) ise İran'a yaptığı uzun gezide aldığı notlarda şunları belirtir: "Bence İran, dünyanın en iyi güvercinliklerine sahip ülke! Bunlar, bizdeki en büyük güvercinlikten bile altı kat daha büyük devasa güvercin evleri. İsfahan çevresinde 3000'den fazla güvercin evi bulunuyor."

[Güvercin evleri Avrupa anakarasında da bilinir; ancak bunlar güvercinlerin gübreleri için değil yenmek üzere yetiştirildiği yapılardır. Hemen her soylu malikanesine bitişik bir güvercinlik bulunur;........

© Gazete Pencere