“Uyarıcı ile tepki arasın­da bir boşluk vardır. O boşlukta seçme gücümüz ya­tar; bu seçimde özgürlüğümüz ve gelişimimiz gizlidir.”

- Viktor E. Frankl

Cumhuriyet Bayramı’nı bu yıl Londra’da, üniversite eğiti­mine devam eden kızımı ziya­ret ederek geçirdim. Amacım hem onun moralini yüksek tutmak hem de birlikte kalite­li zaman geçirmekti. O dersle­rindeyken, ben de Londra’da en keyif aldığım şeyi yaptım: şehrin en güzel kitapçıların­dan biri olan Waterstones’da uzun saatler geçirmek.

Raflar arasında gezinirken, özellikle son dönemde ilgimi çeken Çin üzerine kitapların bulunduğu bölüme yöneldim. Henüz yeni yayımlanmış bir eser hemen dikkatimi çekti: “Breakneck: China’s Qu­est to Engineer the Futu­re” – Son Sürat: Çin’in Ge­leceği Mühendislik Yoluy­la Şekillendirme Arayışı. Yazar, Çin’de doğup yedi ya­şında Kanada’ya taşınan Dan Wang. Kitabı karıştırırken bir ifade beni derinden etkile­di: “Low-agency society.” Yani “düşük irade kapasitesine sa­hip toplum.”

Bu kavram, bugünün dünya­sını çarpıcı biçimde özetliyor­du. İnsanların, kendi hayatla­rı üzerindeki kontrolünü yitir­diği, dışsal güçlerin – devletin, algoritmaların, kurumların – yönlendirmesine teslim oldu­ğu bir çağda yaşıyoruz. Yapay zekânın karar mekanizmaları­na entegre olduğu, rutinlerin otomatikleştiği modern top­lumlarda bireylerin “seçme” kapasitesi giderek dijital sis­temlere devrediliyor. Bizler farkına varmadan “otomatik pilotta” yaşamaya alışıyoruz.

“Agency” kavramı sosyolo­jide bireyin kendi eylemleri­ni seçebilme, karar alabilme ve bu kararların sonucunu et­kileyebilme kapasitesini ifade eder. “Low-agency society” ise tam tersine, bireylerin büyük ölçüde dışsal güçlerce yönlen­dirildiği bir düzeni anlatır. Bu toplumlarda karar gücü azalır; bağımlılık ve konformizm ar­tar; yaratıcılık ve........

© Dünya