Η Siemens επανήλθε πρόσφατα στην επικαιρότητα με τη δίκη για τα «μαύρα ταμεία» της και τις κατηγορίες για δωροδοκία πολιτικών και διοικητικών παραγόντων στην Ελλάδα την περίοδο 1999-2006.

Ωστόσο η υπόθεση αυτή δεν ήταν η πρώτη για την οποία η Siemens και τα διευθυντικά στελέχη της στην Ελλάδα είχαν απασχολήσει τον Τύπο της χώρας. Ο πρώτος αντιπρόσωπος της εταιρείας στην Ελλάδα (στα τέλη του 19ου αιώνα) Αλέξανδρος Ζαχαρίου είχε βρεθεί την περίοδο του μεσοπολέμου να ανταγωνίζεται τον Μποδοσάκη Αθανασιάδη για την εγκατάσταση συστήματος αυτόματης τηλεφωνίας. Η εταιρεία είχε διεκδικήσει αρκετά ακόμα από τα αναπτυξιακά έργα της μεσοπολεμικής Ελλάδας, όπως την ανάπτυξη της ραδιοφωνίας (μέσω της Telefunken, εταιρείας που είχε ιδρύσει σε συνεργασία με την AEG), την ηλεκτροδότηση των Αθηνών, τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο καθώς και την υδροδότηση της πρωτεύουσας (έργο που τελικά δόθηκε στην αμερικανική Ulen).

Η επιτυχής για τη Siemens υπόθεση της τηλεφωνίας, που κατέληξε στην ίδρυση της Ανωνύμου Ελληνικής Τηλεφωνικής Εταιρείας (ΑΕΤΕ), ήταν η πρώτη που απασχόλησε τα δικαστήρια στον μεσοπόλεμο, ενώ προκάλεσε και την έντονη διαμαρτυρία της αγγλικής πρεσβείας. Η περίπτωση δε της ραδιοφωνίας προκάλεσε επίσης αντιδράσεις που κατέληξαν σε αναβολή της υπογραφής της σύμβασης με την Telefunken μέχρι το 1938, και στην καθυστέρηση της επικύρωσής της μέχρι την αρχή της Κατοχής.

Στην Ανώνυμο Ελληνική Ραδιοφωνική Εταιρεία ο ρόλος του Βουλπιώτη ήταν περισσότερο σημαντικός από όσο στις τηλεπικοινωνίες. Ο ιστός εκπομπής της Ραδιοφωνίας στα Λιόσια

Την περίοδο εκείνη το σημαντικότερο πρόσωπο που σχετιζόταν με τη Siemens (και κυρίως την Telefunken) στην Ελλάδα ήταν ο Ιωάννης Βουλπιώτης, το πλέον ίσως αμφιλεγόμενο από τα άτομα που συνδέθηκαν με τη δράση τής εταιρείας στην Ελλάδα, λόγω της δράσης του κατά την Κατοχή στην οποία και θα εστιαστούμε στο παρόν κείμενο. Θυμίζω ότι την κοινή γνώμη απασχόλησε και τη δεκαετία του 1950 ένα άλλο σκάνδαλο Siemens το οποίο τελικά οδήγησε και στην καταδίκη του Βουλπιώτη, ενώ κινδύνεψε να συμπαρασύρει και τις πολιτικές καριέρες των Σπ. Μαρκεζίνη, Αθ. Καψάλη, Κ. Παπακωνσταντίνου και Κ. Καραμανλή.

Ο ανταγωνισμός γερμανικού, αγγλικού και αμερικανικού κεφαλαίου για τα μεγάλα ελληνικά έργα της εποχής του μεσοπολέμου έβρισκε συχνά ηττημένη τη γερμανική πλευρά. Η εντύπωση που κυκλοφορούσε στους γερμανικούς κύκλους ήταν ότι για τα προβλήματα που συναντούσαν στην προσπάθεια διείσδυσής τους στην ελληνική αγορά έφταιγαν κυρίως οι πολιτικές διασυνδέσεις των άλλων μεγάλων δυνάμεων, διασυνδέσεις που μετά την ήττα στον προηγούμενο πόλεμο η Γερμανία δεν διέθετε πια στον ίδιο βαθμό. Οι διασυνδέσεις αυτές θα μπορούσαν να παραμεριστούν μόνο με μια μακροχρόνια προσπάθεια σε επίπεδο πολιτικής και δημοσίων σχέσεων ή με τη χρήση «δώρων» προς Έλληνες που κατείχαν θέσεις-κλειδιά.

Οι δυσκολίες για τη Γερμανία άρχισαν να αμβλύνονται σταδιακά κατά τη δεκαετία του 1930, όταν η παγκόσμια οικονομική κρίση δημιούργησε μεγάλα προβλήματα στο διεθνές εμπόριο και στα συναλλαγματικά αποθέματα, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να στραφεί προς ένα σύστημα κλήρινγκ για το εξωτερικό της εμπόριο. Το σύστημα αυτό οδήγησε σε μια αυξημένη οικονομική εξάρτηση της χώρας από τη Γερμανία, όπου τα τελευταία προπολεμικά χρόνια εξάγονταν τα περισσότερα ελληνικά προϊόντα, και από την οποία λογικά θα έπρεπε να εισάγονταν και τα περισσότερα βιομηχανικά είδη, όπως εκείνα που παρήγαγε η Siemens και η Telefunken.

Η εξάρτηση αυτή κατά πάσα πιθανότητα συνέβαλε στην υπογραφή από τον Μεταξά της σύμβασης Telefunken το 1938. Ωστόσο ο φόβος για εξάπλωση της γερμανικής προπαγάνδας διά του νέου αυτού μέσου φαίνεται ότι οδήγησε στην καθυστέρηση της ολοκλήρωσης της συμφωνίας, η οποία προέβλεπε, μεταξύ άλλων, την ίδρυση της Ανωνύμου Ελληνικής Ραδιοφωνικής Εταιρείας (ΑΕΡΕ), στην οποία εκτός του γερμανόφιλου Βουλπιώτη θα εργάζονταν και Γερμανοί τεχνικοί.

Η αναβολή της κύρωσης της σύμβασης Telefunken ήταν ανάμεσα στα ζητήματα που απασχόλησαν τις αρχές Κατοχής από τις πρώτες κιόλας εβδομάδες της κατάληψης της χώρας. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως η κύρωση δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΝΔ 126, ΦΕΚ 184Α/04.06.1941) περίπου πέντε εβδομάδες μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον πρώτο κατοχικό πρωθυπουργό Τσολάκογλου, και μόλις τέσσερις ημέρες μετά την κατάληψη του τελευταίου ελεύθερου ελληνικού εδάφους, της Κρήτης (η σύμβαση θα αναδημοσιευτεί «διορθωμένη» ένα χρόνο μετά). Στις 6 Ιουνίου 1941, άλλο ΦΕΚ (αρ. 187Α) επικύρωνε μια νέα σύμβαση για τις τηλεπικοινωνίες, στην οποία προβλεπόταν η αντικατάσταση της βρετανικής Cable and Wireless Limited (είχε κερδίσει την αρχική σύμβαση το 1937) από την Telefunken.

Στην ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας έπαιξαν βασικό ρόλο βενιζελικοί παράγοντες όπως οι Γονατάς και Πάγκαλος μαζί με τον Βουλπιώτη

Τη σύμβαση αυτή «περί παραχωρήσεως του αποκλειστικού προνομίου της εκμεταλλεύσεως της μεταξύ της Ελλάδος και ξένων Κρατών, εξαιρέσει των ομόρων τοιούτων, τηλεγραφικής συγκοινωνίας [sic] δι’ ασυρμάτου Τηλεγράφου, της επιβοηθητικής τοιαύτης, δι’ υποβρυχίων καλωδίων, και τη εν αυτή συμβάσει προβλεπομένης μερικής ασυρμάτου Τηλεφωνικής Συγκοινωνίας» υπέγραφε από πλευράς Telefunken ο πληρεξούσιος της εταιρείας Ι. Βουλπιώτης.

Όταν έπειτα από ολιγοετή καθυστέρηση ιδρύθηκε η ΑΕΡΕ στα μέσα του 1941, ο Βουλπιώτης βρέθηκε –όπως ήταν εξάλλου φυσικό– ανάμεσα στα μέλη του εννεαμελούς διοικητικού συμβουλίου, μαζί με δύο Γερμανούς διευθυντές της Telefunken, η οποία είχε και το 96% του κεφαλαίου, καθώς και τον (επίσης Γερμανό) περιφερειακό διευθυντή της Rheinmetall Borsig, συνεργάτη του Μποδοσάκη και κατοχικό πληρεξούσιο-διοικητή των επιχειρήσεων του τελευταίου, Βάλτερ Ντέτερ (Walter Deter). Ο προπαγανδιστικός ρόλος του κατοχικού ραδιοφώνου γινόταν ακόμη εντονότερος από την ενασχόληση με αυτό της γνωστής ναζίστριας και πρώην συνεργάτιδας του Γκέμπελς (Goebbels) Σίτσας Καραϊσκάκη.

Στην ΑΕΤΕ ο ρόλος του Βουλπιώτη ήταν λιγότερο σημαντικός από όσο στην ΑΕΡΕ, αλλά βέβαια στην ΑΕΤΕ κατείχαν υψηλή θέση και άλλοι γερμανόφιλοι ή Γερμανοί όπως ο λοχαγός Τζιόμπεκ (Dziobek), καθώς η εταιρεία ήταν στενά συνδεδεμένη με την Telefunken.

Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια της αντίληψης που οι Γερμανοί αξιωματούχοι είχαν για τους συνομιλητές τους στην Ελλάδα κατά το πρώτο διάστημα της Κατοχής είναι ότι ο αρμόδιος αξιωματούχος προτίμησε να περάσει μεγάλο μέρος της δεκαήμερης επίσκεψής του τον Μάιο του 1941 σε συναντήσεις με στελέχη της ΑΕΤΕ (τον αρμόδιο για την ασφάλεια Μπόμπολα, τον τεχνικό διευθυντή Μουστρουφή, καθώς και τους........

© Documento