«Ο Μπολίβαρ πίστευε ότι είναι λίγες οι φορές που ο απεγνωσμένος αγώνας δεν οδηγεί στη νίκη. Αυτή με τη σειρά της ανοίγει τον δρόμο για να εκπληρώσει η επανάσταση την αποστολή της. Πίστευε στην πνευματική χειραφέτηση των ανθρώπων, όχι όμως ως προϋπόθεση της επανάστασης».

Ο Χοσέ Μαρτί, η ψυχή της κουβανικής ανεξαρτησίας, έλεγε ότι «όλοι οι Αμερικανοί οφείλουμε να αγαπάμε τον Μπολίβαρ σαν πατέρα. Τον Μπολίβαρ και όλους όσοι πολέμησαν όπως αυτός, ώστε να γίνει η Αμερική των Αμερικανών».(1) Τα λόγια αυτά δείχνουν καθαρά τη θέση προτύπου, την οποία, προς τα τέλη του 19ου αιώνα, κατέχει πλέον ο Μπολίβαρ στη λατινοαμερικανική συνείδηση. Ωστόσο η ακτινοβολία της εικόνας του είχε αρχίσει να παίρνει διεθνείς διαστάσεις ήδη κατά τη διάρκεια της ζωής και των αγώνων του Απελευθερωτή. Για τους επαναστάτες στην Ευρώπη αποτέλεσε ένα ελπιδοφόρο παράδειγμα και μια αχτίδα φωτός στο σκοτάδι μετά την ήττα του Ναπολέοντα και την εγκαθίδρυση της Ιεράς Συμμαχίας, ενσαρκώνοντας τα ηρωικά ιδεώδη του φιλελευθερισμού και του ρομαντισμού της εποχής. Έτσι, δεν είναι τυχαίο που το πρώτο βιογραφικό κείμενο για τον Μπολίβαρ δημοσιεύεται στο Μιλάνο το 1818, γραμμένο από έναν Ιταλό ιακωβίνο, τον Λουίτζι Αντζελόνι (Luigi Angeloni).(2)

Ο λόρδος Βύρωνας, στο ποίημά του «Η Εποχή του Χαλκού» (Γενάρης του 1823), καταγγέλλοντας το μοναρχικό Συνέδριο της Βερόνας, ανέφερε τον Μπολίβαρ –μαζί με τον Ουάσιγκτον– ως «φάρο της ελευθερίας».
Μετά τον θάνατο του Απελευθερωτή ο αντίκτυπός του ενισχύεται –εντός και εκτός Λατινικής Αμερικής– όπως φαίνεται και από τις νεκρολογίες που του αφιερώνονται. Ο σπουδαίος Γάλλος ιστορικός Ογκίστ Μινιέ (Auguste Mignet) θα αναφερθεί στον Μπολίβαρ ως «ένα μεγάλο μάθημα για τη γηραιά Ευρώπη μας».(3) Σε ένα διαφορετικό ιδεολογικό πλαίσιο, ο βικτωριανός συγγραφέας Τόμας Καρλάιλ το 1843, εκθέτοντας τη θεωρία του για το ηρωικό στοιχείο στην ιστορία, παρομοίαζε τον Μπολίβαρ με τον Οδυσσέα, συμπεραίνοντας ότι θα άξιζε να βρισκόταν ένας Όμηρος να αφηγηθεί την ιστορία του. Ο Μπολίβαρ, επίσης, θεωρήθηκε παράδειγμα βοναπαρτισμού – είτε με θετική είτε με αρνητική χροιά. Αλλά και το αντίθετο, όπως στη βιογραφία που του αφιέρωσε ο Ιταλός πολιτικός Λουίτζι Μουσίνι (Luigi Musini) το 1876, στην οποία εξαίρεται ο ρεπουμπλικανισμός του Μπολίβαρ, σε αντιδιαστολή με το αυτοκρατορικό μοντέλο του Βοναπάρτη, ως αντιπροσωπευτικός «των αξιών που θα όφειλαν να έχουν καθοδηγήσει το ιταλικό Risorgimento».(4)

Ο Σιμόν Χοσέ Αντόνιο ντε λα Σαντίσιμα Τρινιδάδ Μπολίβαρ ι Παλάσιος Πόντε ι Μπλάνκο (Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Palacios Ponte y Blanco), παγκόσμια γνωστός ως Μπολίβαρ, και γενάρχης του λατινοαμερικανικού πατριωτισμού και «Πατέρας της Πατρίδας» απέκτησε μέσα στον 20ό αιώνα αποδοχή σ’ ένα ευρύτατο φάσμα ιδεολογικών και πολιτικών ρευμάτων και κινημάτων

Στην πατρίδα του, τη Βενεζουέλα, η επίσημη στάση απέναντι στον Μπολίβαρ υπήρξε ιδιαίτερα επιφυλακτική κατά την πρώτη δεκαετία μετά τον θάνατό του, καθώς οι τότε ηγέτες της ήταν αυτοί που είχαν θελήσει την εξορία του και απαρνηθεί την ενότητα της Μεγάλης Κολομβίας, για να προασπίσουν τα στενά βενεζουελανικά συμφέροντα. Στη συνέχεια όμως το κράτος που γεννήθηκε μέσα από τη ρήξη με το μπολιβαριανό σχέδιο της ενότητας θα καθιέρωνε τη λατρεία του Μπολίβαρ, προσδίδοντάς της σταδιακά τον χαρακτήρα μιας εθνικής-πολιτικής θρησκείας. Η αρχή έγινε το 1842, με τον επαναπατρισμό των λειψάνων του Μπολίβαρ, που συνοδεύτηκε από εκδηλώσεις αφιερωμένες στη μνήμη του. Μέχρι το 1865 –οπότε και δημοσιεύεται η πρώτη βιογραφία του Μπολίβαρ που έγραψε Βενεζουελανός συγγραφέας, ο Φελίπε Λαρασάμπαλ (Felipe Larrazábal)– η επίκληση του Απελευθερωτή θα έχει γίνει πλέον βασικό στοιχείο του πολιτικού λόγου, τόσο των φιλελεύθερων όσο και των συντηρητικών.

Η μυθοποίηση του Μπολίβαρ θα κορυφωθεί κατά την περίοδο της πολιτικής ηγεμονίας του Αντόνιο Γκουσμάν Μπλάνκο, όταν ο Απελευθερωτής θα καταλάβει τη θέση του κύριου ήρωα και πρωταγωνιστή του εθνικού αφηγήματος, στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης της διαδικασίας συγκρότησης της βενεζουελανικής εθνικής ταυτότητας.(5) Από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και μετά, η μορφή και η ανάμνηση του Μπολίβαρ θα δεσπόζουν στον δημόσιο χώρο και στον δημόσιο λόγο της Βενεζουέλας. Η λατρεία του θα προωθηθεί όχι μόνο από το επίσημο κράτος, αλλά και από όλες τις πολιτικές παρατάξεις, τους διανοούμενους, τον Τύπο, καθώς και από τα λαϊκά στρώματα της χώρας με τη διάδοση αφηγήσεων, θρύλων και λαϊκών τραγουδιών για τον Απελευθερωτή. Ο ίδιος ο Γκουσμάν Μπλάνκο θα φτάσει να δηλώσει ότι ο Μπολίβαρ υπήρξε «ο μεγαλύτερος άνθρωπος που έχει γεννήσει η ανθρωπότητα μετά τον Ιησού Χριστό».(6) Αν και η πολιτική του φιλελεύθερου Μπλάνκο ερχόταν σε σύγκρουση με τις εκκλησιαστικές αρχές, η Εκκλησία της Βενεζουέλας θα υιοθετήσει και αυτή το μπολιβαριανό αφήγημα, υπό το δικό της πρίσμα βεβαίως. Έναν αιώνα αργότερα, το 1980, ο καρδινάλιος Κιντέρο (Quintero), ερμηνεύοντας την Ιστορία της χώρας του ως «αμαρτία της Βενεζουέλας», διακήρυττε ότι τα δεινά της πατρίδας του οφείλονταν στον άδικο τρόπο με τον οποίο μεταχειρίστηκαν τον Μπολίβαρ οι σύγχρονοί του Βενεζουλανοί, παραβλέποντας τη «θεϊκή εκλογή» του.(7)

Μέσα από αυτήν τη διαδικασία «εθνικοποίησης» του Απελευθερωτή, ο Μπολίβαρ θα καταστεί υποχρεωτική αναφορά, θεμέλιο και απόδειξη της εθνικής συνείδησης για κάθε Βενεζουελανό. Έτσι, ο «Πατέρας της Πατρίδας» χρησιμοποιήθηκε από όλες τις ανταγωνιστικές μεταξύ τους κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που αναδύθηκαν μέσα από την εξέλιξη των εσωτερικών αντιθέσεων της Βενεζουέλας, για τη γέννηση της οποίας ως ανεξάρτητο έθνος η δράση του έπαιξε, ασφαλώς, καθοριστικό ρόλο. Η αντιφατικότητα αυτή αντανακλά ωστόσο και το γεγονός ότι η εθνική ιδεολογία δεν είναι μία και αδιαίρετη, ούτε μπορεί ο εθνικός μπολιβαριανός μανδύας να συγκαλύψει τη σκληρή ιδεολογική σύγκρουση εντός του εθνικού πλαισίου. Ο Μπολίβαρ είναι ήρωας για όλους. Αλλά ο Μπολίβαρ της ελίτ δεν είναι –και δεν μπορεί να είναι– ο ίδιος με τον Μπολίβαρ των «κολασμένων».

Ταυτόχρονα ωστόσο εξελίχθηκε και μια παράλληλη διαδικασία «διεθνοποίησης» του Απελευθερωτή, με την εξάπλωση της φήμης και του οράματός του σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική, τόσο στο πλαίσιο των κρατικών πολιτικών διαμόρφωσης της συλλογικής μνήμης όσο και στο πεδίο των........

© Documento