Ιούλιος 1796. O Γάλλος πρόξενος γράφει στον Ντελακρουά: «Οι Ιταλοί γενικά μοιάζουν με το ανθρώπινο είδος μόνο κατά την εξωτερική μορφή που το διακρίνει και στα ελαττώματα τα οποία το υποβιβάζουν».

24 Μαρτίου 1821. Μια μέρα πριν από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης οι Αυστριακοί καταπνίγουν την επανάσταση στη Νάπολη.

Ο ανήσυχος 18ος αιώνας έφερε αναστάτωση στους κόλπους τον μασονικών στοών, παρά την αρχική πρόβλεψη του καταστατικού χάρτη του 1723 που προέβλεπε που όριζε ότι «ο μασόνος είναι ένας ειρηνικός υπήκοος […] Διακηρύχνουμε πως αντιτασσόμαστε σε κάθε επέμβαση στην πολιτική ζωή». Οι ιδέες του Διαφωτισμού διείσδυσαν και σε αυτές, και έτσι μετατράπηκαν σε χώρους πολιτικών και κοινωνικών συζητήσεων και ζυμώσεων. Και ήταν λογική εξέλιξη, καθώς ο αναδυόμενος αστικός κόσμος αναζητούσε έναν παράνομο μηχανισμό οργάνωσης, ένα μέσο διάδοσης των ιδεών του, ένα διακρατικό όργανο εξάπλωσης αυτών των ιδεών. Οι μασονικές στοές με τον μυστικό χαρακτήρα τους και τα μυστικά τους σύμβολα διέθεταν μηχανισμό με πολλές διακλαδώσεις που –κι αυτό ήταν το κυριότερο– ξεπερνούσε τα κρατικά σύνορα. Οι καινούργιες κοινωνικές δυνάμεις θέλησαν να χρησιμοποιήσουν τον έτοιμο αυτόν μηχανισμό.

Μέσω αυτής της ιστορικής διαδικασίας ξεκίνησε μέσα στους κόλπους των στοών η διαπάλη ανάμεσα στα προοδευτικά και επαναστατικά στοιχεία, τα οποία προσπαθούσαν να μετασχηματίσουν τις μασονικές στοές σε μυστικές πολιτικές επαναστατικές οργανώσεις και στους συντηρητικούς που ήθελαν να τις κρατήσουν μακριά από την πολιτική, στις αρχικές περιορισμένες μασονικές επιδιώξεις τους δηλαδή, επιδιώκοντας πριν από όλα τη φιλία, την εμπιστοσύνη και την εύνοια των βασιλέων και των ηγεμόνων.

Για τους Γάλλους η Ιταλία ήταν και ένα πεδίο για εκμετάλλευση. Ήθελαν να επωφεληθούν από τους Ιταλούς πατριώτες πρώτα και κύρια, κι όχι να τους ωφελήσουν απαραίτητα. «Τα γαλλικά στρατεύματα εισέρχονται στη Ρώμη το 1798». (Πίνακας του Hippolyte Lecomte)

Η εσωτερική διαπάλη μέσα στις στοές συνεχίστηκε ως το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης. Ωστόσο είχαν στο μεταξύ αρχίσει να δημιουργούνται και άλλες μυστικές εταιρείες στα πρότυπα των μασονικών στοών, με λιγότερο ή περισσότερο ξεκάθαρες πολιτικές και κοινωνικές επιδιώξεις. Η πιο γνωστή από όλες, η οποία και άσκησε τεράστια επίδραση σε σχεδόν όλη τον Ευρώπη, ήταν η Εταιρεία των Ιλουμινάτι, των Φωτισμένων, που ιδρύθηκε το 1766 στη Βαυαρία από τον Άνταμ Βάιζαουπτ, με σκοπό τη διάδοση των αρχών του Διαφωτισμού. Χρησιμοποίησε την εμπειρία που είχε από την οργάνωση του Τάγματος των Ιησουιτών, ενώ από τις μασονικές στοές δανείστηκε την τεχνική της Μυστικής Εταιρείας με την ιεραρχία και τη μυστικότητά της. Από την πρώτη στιγμή της ίδρυσης της καινούργιας Εταιρείας τέθηκε το ζήτημα των σχέσεών της με την κοινή μασονία. Η απόφαση ήταν να κυριαρχήσουν μυστικά οι Ιλουμινάτι σε όλες τις μασονικές στοές, και το πρώτο βήμα για την επίτευξη του στόχου αυτού ήταν να ενταχθεί η εταιρεία στη μασονία.
Η Εταιρεία των Ιλουμινάτι γρήγορα επεκτάθηκε σε πολλές περιοχές της Γερμανίας και της κεντρικής Ευρώπης, στη Ρηνανία, τη Σαξονία, την Γκότα, την Πρωσία, τη Βοημία, την Αυστρία, την Ουγγαρία, την Ελβετία, την περιοχή του Τιρόλου και την Ιταλία.

Ανάμεσα στα μέλη τους ήταν ο Γκαίτε και ο Σίλερ και πιθανότατα και ο Μότσαρτ. Σύντομα άρχισε η δίωξή τους από τις αρχές και τους Ιησουίτες, και πολλοί εξορίστηκαν από τα γερμανικά κράτη. Δύο από τους στενότερους συνεργάτες του Βάιζαουπτ, οι Ιταλοί Αλεσάντρο Σαβιόλι και μαρκήσιος Κοστάντσο, καταφεύγουν στην Ιταλία όπου ήδη είχαν συσταθεί Στοές Ιλουμινάτι στο Τιρόλο, στις περιοχές της Βενετίας κα της Λομβαρδίας. Νέες στοές ιδρύονται στη Νάπολη, τη Φλωρεντία και την ευρύτερη περιοχή της Τοσκάνης. Είναι πολύ πιθανό ότι και ο Μπουοναρότι(1) διαμορφώθηκε ιδεολογικά γύρω από τα ζητήματα της ισότητας σε κάποια στοά των Ιλουμινάτι της Φλωρεντίας ή της Πίζας.

Παράλληλα, σημαντικές ιδεολογικές ζυμώσεις γίνονταν στις μασονικές στοές της Γαλλίας, γεγονός που έκανε πολλούς ιστορικούς να ισχυριστούν ότι η ιδεολογία της Γαλλικής Επανάστασης του 1789 είναι η μασονική ιδεολογία (π.χ. ο Χόμπσμπαουμ). Γεγονός είναι ότι τα στρατεύματα της Δημοκρατίας μαζί με τις επαναστατικές ιδέες μετέφεραν στις νικηφόρες εκστρατείες τους και τις μασονικές στοές, οι οποίες επρόκειτο σύντομα να μετασχηματιστούν στις ιακωβινικές λέσχες.

Με την είσοδο των γαλλικών στρατευμάτων στην Ιταλία, η Λομβαρδία, η Μπολόνια και η Φεράρα συγκροτούν την Εντεύθεν των Άλπεων Δημοκρατία, Λίγο αργότερα το βασίλειο της Νάπολης μετατρέπεται στην Παρθενόπεια Δημοκρατία. Μία προσωρινή δημοκρατική κυβέρνηση σχηματίστηκε στην Τοσκάνη. Ο πάπας έχασε την εξουσία του και το κράτος του ανακηρύχθηκε σε δημοκρατία. Ωστόσο το βασίλειο του Πεδεμοντίου και η περιοχή της Βενετίας πέρασαν στα χέρια της Γαλλίας.

Το 1802, η μασονία στην Ιταλία, υπό την αιγίδα του Ναπολέοντα, μεταβλήθηκε σε συντηρητική κυβερνητική υπηρεσία. Παράλληλα, ο αρχικός ενθουσιασμός είχε σαφώς περιοριστεί και οι Ιταλοί «πατριώτες» άρχισαν σταδιακά να συνειδητοποιούν τους πραγματικούς κατακτητικούς σκοπούς του Βοναπάρτη. Στους κόλπους των επίσημων μασονικών στοών άρχισαν να σχηματίζονται πυρήνες που συνέχιζαν την παράνομη δραστηριότητα των Ιλουμινάτι. Έτσι δημιουργήθηκε η πρώτη παράνομη αντιπολίτευση στην Ιταλία εναντίον των Γάλλων. Αποκρυσταλλώθηκε σε πολλές μυστικές εταιρείες, οι οποίες ουσιαστικά κατάγονταν από τους Ιλουμινάτι. Εμφανίστηκαν τότε οργανώσεις όπως η Εταιρεία των Φιλαδέλφων, η Μαύρη Ένωση, τα Φώτα και οι πρώτοι πυρήνες των Καρμπονάρων. Η κληρονομιά του επαναστατικού πνεύματος πέρασε σε εταιρείες που τα μέλη τους είχαν προέλθει από τις στοές των Ιλουμινάτι ή των Φιλαδέλφων, όπως η Καρμπονερία στη μεσημβρινή Ιταλία και τα Αδέλφια στη Βόρεια Ιταλία.

Μετά την πτώση του Ναπολέοντα, ολόκληρη η Ιταλία επέστρεψε στο παλαιό καθεστώς του κατακερματισμού και του απολυταρχισμού. Όλες οι Δημοκρατίες που είχαν συγκροτηθεί καταργήθηκαν. Μετά την παλινόρθωση στην Ιταλία, πολλοί Ιταλοί «πατριώτες» και επαναστάτες αναγκάστηκαν να εκπατριστούν........

© Documento