Η ένταξη της Ηπειροθεσσαλίας το 1881 στο νεοελληνικό κράτος σήμανε και την ένταξη μεγάλων πεδινών εκτάσεων όπου κυριαρχούσε η μεγάλη γαιοκτησία. Στις νέες περιοχές η μεγάλη ιδιοκτησία με τη μορφή του τσιφλικιού, μιας αναχρονιστικής οικονομικής και κοινωνικής δομής, κατείχε το 75% του καλλιεργούμενου εδάφους. Η σύμβαση προσάρτησης προέβλεπε την απαγόρευση εθνικοποίησης των γαιών από το ελληνικό κράτος και διασφάλιζε τα δικαιώματα των Οθωμανών κυρίων της γης. Οι ομογενείς επιχειρηματίες, στις περισσότερες των περιπτώσεων, βρήκαν στις αγορές των θεσσαλικών χωριών μια επιχειρηματική ευκαιρία επένδυσης σε σταθερή αξία σε γη. Αγόρασαν φθηνά και απαλλάχτηκαν από την τουρκική λίρα, ένα νόμισμα μειωμένης αξίας σε σχέση με τα ευρωπαϊκά. Οι αγορές αυτές είχαν μικρή σχέση με τις ως τότε επιχειρήσεις τους. Συνήθως διέβλεπαν στο τσιφλίκι τη δημιουργία ενός καταπιστεύματος, το οποίο θα αύξανε το κύρος τους και θα τους συνέδεε με τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα της Ελλάδας. Η ύπαρξη των τσιφλικιών στο γονιμότερο κομμάτι της θεσσαλικής γης και η δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης για τη μη εθνικοποίησή τους έβαζε φραγμό στη δυνατότητα παραγωγικότερης διάρθρωσης του πρωτογενούς τομέα.

Η αγορά τσιφλικιών από τους Έλληνες της διασποράς μετάλλαξε τον προκαπιταλιστικό θύλακα της Θεσσαλίας, ο οποίος συνέχιζε να λειτουργεί και συνάμα να συνδέεται με την παγκόσμια οικονομία στο πλαίσιο της εξαγωγής, κυρίως, ανεπεξέργαστων αγροτικών προϊόντων. Ορισμένοι νέοι μεγάλοι γαιοκτήμονες συγκέντρωσαν τεράστιες εκτάσεις γης. Ήταν ήδη ενταγμένοι στις επιχειρηματικές δραστηριότητες της εποχής τους όντας οι ίδιοι τραπεζίτες ή μεγαλέμποροι με ευρωπαϊκό ή πολυεθνικό φάσμα δραστηριότητας. Παρακολουθούσαν το τσιφλίκι τους ως μια δευτερεύουσας σημασίας δραστηριότητα και από απόσταση. Πλέον οι μεγάλοι γαιοκτήμονες μετείχαν στα κυρίαρχα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας και τους δίνονταν πολλαπλές δυνατότητες για συμμετοχή στην κεντρική εξουσία και την απολαβή πολλαπλών ωφελημάτων από τη νομή της εξουσίας και την άσκηση πιέσεων.

Οι βουλευτές-μεγαλοϊδιοκτήτες και οι συνεργάτες τους στις πρώτες κινήσεις τους, στις οποίες αποδεικνύεται η πολιτική ισχύς τους, πέτυχαν την κατάργηση της δεκάτης και αντέδρασαν στην επιβολή άλλου εγγείου φόρου με αποτέλεσμα η μεγάλη γαιοκτησία να παραμένει αφορολόγητη. Οι φόροι που αντικατέστησαν τη δεκάτη επιβάρυναν κοινωνικά στρώματα με μικρότερη φοροδοτική ικανότητα. Αμέσως μετά την ένταξη της Ηπειροθεσσαλίας στην Ελλάδα εμφανίστηκαν και οι πρώτες αμφισβητήσεις των δικαιωμάτων των τσιφλικάδων. Οι όποιες αντιστάσεις καταπνίγηκαν με την ισχύ του κρατικού μηχανισμού. Συγκρότησαν μια έμπειρη πολιτικά και μεγάλης ισχύος κοινωνική ομάδα και κυριάρχησαν τουλάχιστον κατά τον ύστερο 19ο αιώνα στη θεσσαλική και την κεντρική πολιτική σκηνή, είχαν σημαντική παρουσία στο ελληνικό κοινοβούλιο, ισχυρότατα ερείσματα στις εκάστοτε κυβερνήσεις και στο παλάτι και με ποικίλους χειρισμούς απέτρεπαν οποιαδήποτε ενέργεια αποτελούσε κίνδυνο για τα συμφέροντά τους.

Μεγάλοι Έλληνες κεφαλαιούχοι του εξωτερικού δεν άφησαν ανεκμετάλλευτη την ευκαιρία απόκτησης γης σε χαμηλές τιμές. Πάνω: Ανδρέας Συγγρός, Κωνσταντίνος Καραπάνος, Γεώργιος Ζαρίφης, Παναγιώτης Τοπάλης. Κάτω: Ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης έδωσε αντί συμβολικού τιμήματος τα τσιφλίκια του και ο Κωνσταντίνος Ζάππας τα διέθεσε δωρεάν στο κράτος ώστε να διανεμηθούν στους ακτήμονες. Ο Χρηστάκης Ζωγράφος επεκτάθηκε και στη δευτερογενή παραγωγή ενώ ο Γεώργιος Αγαθοκλής δημιούργησε και βιομηχανία στη Στυλίδα

Η κυβέρνηση Τρικούπη και οι άλλες κυβερνήσεις της εποχής έχουν κατηγορηθεί γιατί η ταχτική τους οδήγησε στην ενίσχυση των δικαιωμάτων των μεγάλων ιδιοκτητών σε βάρος των κολίγων. Η αναγνώριση του δικαιώματος πλήρους ιδιοκτησίας στους τσιφλικάδες, με βάση πλέον το ρωμαϊκό δίκαιο και όχι το οθωμανικό, εντάσσεται και στη φιλελεύθερη ατμόσφαιρα του 19ου αιώνα. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα υπήρξε έντονη η χειροτέρευση της ζωής των γεωργών, που κατά την περίοδο των μεγάλων αγροτικών κινητοποιήσεων του 1910 ο Δημήτρης Μπούσδρας είχε δώσει μάχη σε συνέλευση του Πεδινού Γεωργικού Συνδέσμου για να περάσει το αίτημα της απαλλοτρίωσης αφού μεγάλη μερίδα χωρικών επιζητούσε επιστροφή στις συνθήκες της τουρκοκρατίας. Η στάση αυτή των κυβερνήσεων Τρικούπη, αλλά και γενικότερα των ελληνικών κυβερνήσεων, πρέπει να είχε σχέση όχι μόνο με την ισχυρή παρουσία των τσιφλικάδων στην πολιτική σκηνή της χώρας, αλλά και με την επιρροή που ασκούσε το βρετανικό πρότυπο, που στηριζόταν στη μεγάλη αγροτική ιδιοκτησία, στην ελληνική αστική τάξη τόσο στην Ελλάδα όσο και στον παροικιακό ελληνισμό.

Ένας εξωοικονομικός παράγοντας που ενίσχυσε τη μεγάλη αγροτική γαιοκτησία υπήρξε η μαζική αναχώρηση των αγροτών μουσουλμάνων μικροϊδιοκτητών γης από τα χωριά τους λόγω της ένωσης της Θεσσαλίας με την Ελλάδα. Τα Κονιαροχώρια, όπως λέγονταν τα μουσουλμανικά χωριά, διακρίνονταν για την ποικιλία της παραγωγής και την ευημερία των κατοίκων. Η αποχώρηση αυτή έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από Έλληνες κεφαλαιούχους που αγόρασαν ολόκληρα χωριά μετατρέποντάς τα σε τσιφλίκια. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην αύξηση του αριθμού των τσιφλικιών σε βάρος των μικροϊδιοκτητών και στην όξυνση του αγροτικού ζητήματος αφού στους παλιούς κολίγους προστέθηκαν καινούργιοι. Σχεδόν το σύνολο των Κονιάρων είχε πουλήσει τις ιδιοκτησίες του και είχε αναχωρήσει πριν από το τέλος του 1884.

Η εισροή των Ελλήνων επιχειρηματιών της διασποράς οδήγησε σε συγκέντρωση της γης ανάλογη με αυτή που πέτυχαν οι μεγαλύτεροι από τους Οθωμανούς ιδιοκτήτες. Τα τσιφλίκια ορισμένων από αυτούς αποτελούνταν από μεγάλο αριθμό χωριών. Μερικοί από τους μεγαλύτερους τσιφλικάδες είχαν διαφορετική οπτική που έδινε έμφαση σε εθνικούς, φιλανθρωπικούς και εκσυγχρονιστικούς στόχους. Ο ευεργέτης Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης έδωσε αντί συμβολικού τιμήματος τα τσιφλίκια του στην Ελλάδα και ο Κωνσταντίνος Ζάππας τα διέθεσε δωρεάν στο κράτος........

© Documento