Har.3: Değişen Coğrafya, Eski Hoyran ve Eğirdir Gölleri, Kıral Yolu, Arzawa Memleketleri ve Ahhijava, yâni Akhalar.

Bu makalenin amacı, Bizans Asia’nın şehir ve piskoposlukları ve hassaten Bizans’ın Asia [Asya] eyaletinde Aioller’e ait Kyme, Pitane, Larissa, Temnos, Aigai, Myria, Notion, Neonteikhos vs. gibi şehirlerin yerlerini, Göller Bölgesi’nde yaklaşık 500 yıl önce vukûbulan coğrafî değişimin ışığında tartışmaktır. Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası adlı bir eser yazan W. M. Ramsay, “Tam Bizans manasiyle Asia bence o kadar müphem ve az bilinen bir eyalettir ki buna ait şehirlerin yerlerini inceden inceye münakaşa edemeyeceğim” şüphesinde çok haklıdır. Zira Göller Bölgesi’nde coğrafî değişimi bilmeyen Ramsay, Anayol [Kıral Yolu], Askerî Yol ve diğer tarihî yollar ile Asia eyaleti, Thrakesia teması, Hellespontus ve diğer bölgeleri ve bilhassa Arzava ile Ahhiyava [Akhalar] ve bunlara bağlı olarak, şehirleri ve diğer isimleri, ya yanlış yerleştirmiş veya yerleştirememiştir.

Açar Kelimeler: Aioller, Aeolians, Asia, Anatolikon, Aigai, Myrina, Kyme, Elaea, Temnos, Pitana, Notion, Larissa, Aule, Lugga, Lukka, Lykia, el-Avasi, Kurtlar Sancağı, Arzawa, Ahhijawa, Akhalar, Truva, Kilikya, Pythicus, Pithekas, Agathias.

Agathias [532-582] şöyle başlar: “Öncelikle, tarih yazımında yerleşmiş uygulamayı izlemeli ve kökenimi ve kimliğimi açıklamalıyım. Adım Agathias, doğum yerim Myrina, babamın adı Memnonius, mesleğim Roma Hukuku ve avukatlık mesleğidir. Myrina derken Trakya’daki ya da Avrupa ya da Libya’da bu adı taşıyan herhangi bir başka şehri kastetmiyorum; Asya’daki, Aioller’in eski bir kolonisi olan, Pythicus Nehri’nin ağzında yer alan Myrina’yı kastediyorum. Bu nehir Lydia’dan Elaea Körfezi’nin en uzak boğazına kadar akar” (Agathias, 1975: 5, Önsöz).

Malûm, “Her yeni bilgi ve bulgu tarih bilgimizi değiştirebilir”. Bunun en büyük ve en güzel misali Göller Bölgesi ve bilhassa yaklaşık 500 yıl önce Eğirdir Gölü’nde vukûbulan değişimdir. Bu değişime göre tarihi yollar, nehirler, ovalar, dağlar ve bazı kentler ekteki haritalarda gösterilmiştir [bk. Har.1; Har.2; Har.3; Har.4]. İmparator Justinianus 560’da Sangarios üzerine Pontogephyra’yı yaptırmış ve Agathias, köprü için bir epigram yazmıştı. Bunu Zonaras ile Constantine Porphyrogenitus kendi eserlerinde tekrar etmişlerdir; hatta Constantine epigramı aldığı vesikayı yanlış anlayarak bunun köprüde bir taşın üstünde mahkuk olduğunu iddia eder (Ramsay, 1960: 236). Epigramı biz,

“Ey coşkun akan ırmak! Ey kemerlerle kendine pranga vurulan Sangarios! Sen de artık mağrur Batı ve Doğu halklarıyla birlik, tüm Barbar kabileler gibi imparatora boyun eğdin. Bir zamanlar gemisiz geçilemeyen ve kabına sığmayan sen! Şimdi artık eğilip bükülmeyen taşların arasından akıyorsun” diye yorumladık. Agathias’ın memleketi, Pontogephyra’nın [Boğaz Köprüsü] bulunduğu Kemer Boğazı’nın, 6-7 km güneyindeydi. Bu köprü hakkında Kemer Boğazı’nda yaşayan St. Theophanes’in [758-817] tarih vermesi de köprünün Isparta’da bulunduğuna işarettir.

İşte Ramsay için müphem [belirsiz] olan Asia, coğrafî olarak Kemer Boğazı’ndaki ırmak ile Bozkır-Çarşamba çayı arası olmasına rağmen; idari olarak, Türkiye’nin Avrupa kıtasındaki Trakya’sı gibi, Asia [Anatolikon] eyaletine Boğaz’ın batısındaki Uluborlu ovası da dâhildi. Bu açıklamadan sonra Aioller ve Aiol kentlerine geçebiliriz:

Aiol, Antik Yunanistan yaşamış başlıca 4 Yunan kavminden [Akalar, Dorlar ve İyonlar] biridir. Buluntulara göre tarihleri MÖ 1100 yılına dayanır. Tesalya ve Boeotia bölgeleri ile Batı Anadolu'da Çandarlı Körfezi merkez olmak üzere Kuzey Ege'ye yerleşmişlerdir. Anadolu'da yerleştikleri bölgeye Aiolis denir. Köken olarak Aioller, Yunan kavimleri gibi Hellen'nin soyuna dayanır. Hellen'in oğlu ve Tesalya [Aeolia] kralı olan Aeolus'tan gelirler [Vikipedi, Özgür Ansiklopedi].

Prof. Koçak ise bu konuda özetle: “Geç Hellas [Mykenai] MÖ 1550-1150/1100 yıllarına tarihlenmektedir. Yunanistan’da Akhaların yoğun olarak yerleştikleri yer Argolis bölgesidir. Akha uygarlığı için, Myken uygarlığı da denilir. Akhalar döneminin en mühim bölgeleri Kuzey Yunanistan’da Akhilleus’un yurdu Ftiotis, Orta Yunanistan’da Boiotia ve Attika, Peloponnesos’ta Agamemnon ve Mykenai gibi şatoları kapsayan Argolis’tir. [] Yunanistan’daki Akha egemenliği sırasında Batı Anadolu’da Arzawa, Anadolu’da ise Hititler vardı. [] Batı Anadolu’da Mykenai eserlerinin bulunduğu yerler arasında Troia, Ephesos, Kolophon ve Miletos sayılabilir. Hitit metinlerindeki Millavanda [Miletos?], Ahhiyawa ülkesinin Batı Anadolu’daki bir üssü idi. [] Özellikle tarımla uğraşan Akhalar, denizcilik, metal ve mücevher ustalıkları ile de tanınırlar. [] Akhaların en tanınmış özelliği denizci olmaları idi. Bu durum, yaşadıkları coğrafyadan kaynaklanmaktaydı. Akhalar, özellikle Geç Hellas döneminde Doğu Akdeniz ve Anadolu kıyılarında koloniler kurdular ve Troia savaşlarını yaptılar. MÖ 13.yy ortalarında diğer Akha kralları ile birleşen Mykenai Kralı Agamemnon’un Çanakkale Boğazı’na [Hellespontos] hâkim olan ve İda dağlarının [Kaz dağları] batı eteklerinde kurulan Troia şehrine saldırmıştır. Homeros destanı İlyada’nın konusu, Troia savaşının son günleridir. 10 yıl süren savaş, Akha üstünlüğü ve Troia şehrinin yıkımıyla son bulur. Savaşın sebebi, Kralı Menelaos’un karısı Helene’nin, Troia kralı Piriamos’un oğlu Paris tarafından kaçırılması denirse de, esas sebep, Akha yayılmacılığı ve [demirdir]. Troia savaşından hemen sonra MÖ 13.yy ikinci yarısında Akdeniz dünyası için önemli olayların yaşanmıştır. Bu dönemde Deniz Kavimleri Göçü denen göç dalgaları, özellikle Doğu Akdeniz dünyasını etkilemiştir. Bu göçlerin ardından MÖ 1150’lere doğru Kuzey Makedonia’dan Yunanistan’a inen Dorlar, Akhalar’ı her yerde yenerek bu ülkenin yeni sahibi olmuşlardır.

Deniz Kavimleri Göçü denen göç dalgaları Doğu Akdeniz dünyasını etkilemiştir. Mısır önlerine kadar gelen bu topluluklar Akayuvaşa [Akha], Turşa, Lukka [Likya], Serdane, Şekeleş isimlerini taşıyordu. Bu göçlerin ikinci safhası daha yıkıcı olmuştur. Bu dönemde Deniz Kavimlerinin oluşturduğu karışıklıklar nedeniyle Balkan Yarımadasının kuzeyinde oturan Thrak kabileleri yerlerinden oynatılmışlardır. Bu kavimlerden Phrygler [Brygler] Boğazlar üzerinden Anadolu’ya geçmişlerdir. Bu dönemde kuraklık, iç karışıklık ve bu göç dalgaları yüzünden Hitit Devleti yıkılmıştır. Deniz Kavimleri daha sonra Suriye ve Filistin üzerinden, aileleri ile birlikte Mısır kapılarına kadar dayandılar. MÖ 1186 tarihli bir metinde “Yabancı ülkeler aralarında gizli bir antlaşma yaptılar. Kode [Kadeş?], Karkamış, Arzava, Alaşia [Kıbrıs] Hatti’den koparıldı. Bunlar Amurru’da [Kuzeybatı Suriye] bir ordugâh kurdular. Halkı perişan ettiler. Önlerinde bir ateş yakarak Mısır’a doğru geliyorlardı. Bu müttefikler arasında Peleset, Turşa, Şekeleş, Şerdane, Zakkari ve Vavaşlar gibi birçok kavim vardı”. Bu saldırılara karşı Mısır direnmiştir.

Hitit Devleti bölgeye gelen Phrygler, Muşki veya Kaşkalar tarafından yıkılmış olmalıdır. Hemen sonra da Akhalar sahipsiz kalan Batı ve Güneybatı Anadolu sahillerine daha yoğun bir şekilde yerleşmişlerdir. Batı ve Güneybatı Anadolu’da ele geçen Myken buluntuları Ahhiyawa ülkesinin yeri konusunda da fikir vermektedir. Thukydides, “Dorlar, İlion’un zaptının sekseninci senesinde Heraklidlerle beraber Peloponnesos’u ele geçirdiler” der. Akha yenilgisinin en mühim sebebi, Dorlar’ın kullandığı demir silahlardır. Dorlar’dan kaçan Akhalar, Batı Anadolu’nun bazı yerlerine yerleştiler. Akha gruplarından birisi olan Aioller, genellikle Thessalia bölgesinden gelmekteydiler. Aioller, MÖ 11.yy’dan itibaren bu bölgeye gelmeye başlar ve kendilerinden önce gelen Lelegler ile Pelasglar gibi yerli halkların oturduğu bölgeye yerleşirler. Kendilerini Boiotialılar ile akraba saymaktadırlar. Aiollerin asıl yerleşim alanları Edremit Körfezi’nden İzmir Körfezi’ne kadar olan yerdir ve burası sonraları Aiolia ismini almıştır [Prof. Özdemir Koçak, SÜ, Doktora Ders Notları].

Har.1: Şimdiki Hoyran ve Eğirdir Gölleri ile Yağış Havzası.

Har.2: Eski Eğirdir Gölü, göle kuzeyden dökülen ırmak [Pîrî Reis, öl.1553].

Har.3: Değişen Coğrafya, Eski Hoyran ve Eğirdir Gölleri, Kıral Yolu, Arzawa Memleketleri ve Ahhijava, yâni Akhalar.

Aiol lehçesi konuşan bu bölgenin yayılım alanı Kaikos’dan Hermos nehrine kadar uzanmaktadır. Herodotos’da, bölgedeki oniki Aiol kentinin adı geçmektedir. En çok bilinen Aiol kentleri arasında Kyme, Larissa, Neonteikhos, Temnos, Killa, Notion, Aigoroessa, Pitane, Aigai, Myrina, Elaea, Gryneion ve İzmir [Smyrna] isimleri sayılabilir. İzmir, sonra İon birliğine katılmıştır [Özdemir Koçak, 2010’lar, Doktora Ders Notları, Eski Batı Tarihi 3, SÜ- Konya] demektedir.

Koçak ve Vikipedi Kyme-Aliağa Nemrut koyu,........

© Dikgazete.com