21. yüzyılda yaşanan ekonomik ve teknolojik dönüşümler sebebiyle gazetecilik endüstrisinin derin bir kriz yaşadığını ve bu krizden çıkış yollarını 24 Nisan’da yazdığım yazıda detaylı bir şekilde anlatmıştım.

O yazıda, gazetecilik endüstrisinin eski ekonomik sürdürülebilirlik modelinin çözülmüş olmasına rağmen, para kazanmak için yeni bir ekonomik modeli de geliştiremediğine dikkat çekmiştim. Ancak, bu durumdan en çok etkilenen dezavantajlı grup ise serbest gazeteciler.

Bu yazıda, Türkiye’de gazetecilik endüstrisinin içinde yaşam mücadelesi veren serbest gazetecilerin yaşadığı sorunları örnekleriyle ele alırken bu problemlerin çözüm yollarına dair tavsiyelerimi de paylaşacağım.

Türkiye’de Serbest Gazetecilerin Durumu

Türkiye’de serbest gazetecilik; gazetecilik endüstrisinde yaşanan ekonomik daralma, kitlesel işten çıkarmalar ve basın özgürlüğüne yönelik kısıtlamalar nedeniyle son dönemlerde giderek yaygınlaştı.

Serbest gazeteciler genellikle kısıtlı bütçelere sahip ve gelir modeli fon ve hibe desteğine dayalı mecralara telifli içerik ya da haber üretiyor. Bu mecralardan bazıları da şöyle: Serbestiyet, Daktilo1984, Journo, Gazeteciler Platformu, 9. Köy e-Dergi ve NewsLabTurkey.

Kimi serbest gazeteciler ise niş bir alana yönelip katıldıkları fon ve hibe destekli eğitimler aracılığıyla kendi mecrasını kuruyor. Bu projelerden bazıları kısıtlı bir bütçe ile başarılı olurken bazıları da işlevli bir gelir modeli bulamadığından faaliyetlerine son veriyor.

NewsLabTurkey Kuluçka Programı’nın desteğini alan Malumatfuruş, Argonotlar, EuroPolitika Dergisi, Seferi Keçi ve FemSport gibi küçük bütçeli projeler serbest gazetecilere kendi işini kurarken başarılı olmaları açısından model olarak örnek gösterilebilir. Ancak yine de NewsLabTurkey Kuluçka Programı’nın desteğini almasına rağmen aralarında Değişimler Dairesi, Brandday, Gazete Akademia, Ferengiz, Kültür Miras ve Kent’in de bulunduğu bazı projeler Türkiye’de yaşanan ekonomik sorunlar, işlevli bir gelir modelinin bulunamaması ve serbest gazetecilere yönelik fon ve hibe kaynaklarının az olması gibi çok sayıda gerekçe nedeniyle faaliyetlerine son verdi.

Türkiye’de bağımsız projeler, düşük reklam gelirleri ve Google algoritma değişikliklerinden de orantısız şekilde etkileniyor. Ayrıca 2024 Reuters Enstitüsü Dijital Haber Raporu’na göre Türkiye’de haber için ödeme yapanların oranı yüzde 5’in altında. Türkiye’de abonelik veya bağış modeli de yaygın değil. Kültürel ve ekonomik nedenler bunun başlıca sebebi olarak gösteriliyor. Örneğin, 2019 yılında spor ve spor medyasındaki cinsiyetçiliğe karşı toplumsal cinsiyet odaklı spor haberciliği yapmayı amaçlayarak faaliyete başlayan Alan Savunması isimli mecra sürdürülebilir gelir modeli bulamadığından dolayı kapanmıştı.

Serbest gazeteciler teknik ve operasyonel zorluklarla da karşı karşıya kalıyor. Podcast veya veri gazeteciliği gibi yenilikçi formatlar yüksek teknik alt yapı ve uzmanlık gerektiriyor. Yerel projeler, bu kaynaklara erişimde zorlanıyor.

Öte yandan serbest gazeteciler, Türkiye’de ekonomik krizin derinleştiği bu dönemde yoksullukla da mücadele etmek zorunda. Ancak, düşük ve düzensiz ücret, sigortasız çalışma, artan iş yükünün yoğunluğu ve birtakım etik sorunlara rağmen serbest gazeteciler ayakta kalmaya çalışıyor. Konuyla ilgili bizzat görüştüğüm serbest gazeteci Oğuz Bakır, serbest gazeteciliğe tahminen herkes gibi mecburi sebeplerden başladığına dikkat çekti. Serbest gazeteciliğin düşünüldüğü gibi rahat........

© Daktilo1984