2025 yılında İran ile ABD arasındaki ilişkiler, nükleer müzakerelerin yeniden başlaması, bölgesel milis yapılarının silahsızlanması ve karşılıklı güvenlik kaygılarının yumuşatılmasına yönelik diplomatik çabalarla dikkat çekmiştir. Bu makale, söz konusu gelişmeleri liberal uluslararası ilişkiler teorisi ışığında inceleyerek, devletler arası iş birliğinin, kurumların ve karşılıklı bağımlılıkların barışçıl çözümlerdeki rolünü ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Giriş

Liberal teoriye göre uluslararası ilişkiler sıfır toplamlı bir oyun değildir; devletler, karşılıklı çıkarları doğrultusunda iş birliği yapabilirler. Diplomasi, uluslararası örgütler ve ekonomik bağlar gibi araçlar, barışçıl çözümleri destekleyen mekanizmalar sağlar. İran-ABD ilişkilerinin 2025 yılı itibariyle bu yöne evrilmeye başlaması, liberal bakış açısıyla anlamlı bir dönüşüm olarak değerlendirilebilir.

1. Doğrudan Nükleer Görüşmeler: Diplomasi ve Diyaloğun Gücü

7 Nisan 2025’te ABD Başkanı Donald Trump’ın İran ile doğrudan nükleer müzakerelere başlandığını açıklaması, liberal teorinin diplomasiye verdiği önem açısından değerlendirilebilecek bir örnek olaydır:

-Tarafların diyaloğa yönelmesi, kriz çözümünde diplomatik kanalların işlerliğine işarettir.

-Nükleer anlaşma arayışı, silahların kontrolü ve güven inşası açısından çok taraflılığın ve normların rolünü güçlendirebilir.

-Bu bağlamda, İran’ın geçmişte P5 1 ülkeleri (ABD, Birleşik Krallık, Fransa, Rusya, Çin ve Almanya) ile 2015 yılında imzaladığı Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA), çok taraflı diplomasi yoluyla güvenlik risklerinin yönetilmesinde uluslararası hukukun etkili kullanımına örnek teşkil etmektedir. JCPOA sayesinde İran, nükleer faaliyetlerini sınırlandırmış, buna karşılık ekonomik yaptırımların kaldırılması sağlanmıştır. Her ne kadar ABD 2018’de bu anlaşmadan çekilmiş olsa da 2025 itibariyle müzakerelerin yeniden başlaması, bu modelin canlandırılabileceğine dair güçlü bir işarettir.

-Dolayısıyla, JCPOA’nın yeniden canlandırılması ya da benzer çok taraflı bir mutabakatın oluşturulması, liberal kuramın iş birliği ve kurumlar aracılığıyla uluslararası güvenliği tesis etme tezini desteklemektedir.

2. İran Destekli Milislerin Silahsızlanması: Devletlerarası Güvenliğin Kurumsallaştırılması

Irak’taki İran destekli milislerin silahsızlanma sürecine girmesi, bölgesel güvenliğin sağlanması için iş birliği odaklı bir sürecin başladığını göstermektedir:

-Irak hükümeti ile yapılan müzakereler, yerel düzeyde devlet kapasitesinin ve kurumsal mekanizmaların güçlendiğini göstermektedir.

-Milis yapılarının kontrol altına alınması, bölgede devlet-dışı aktörlerin yerine meşru siyasi ve güvenlik yapılarının ön plana çıkması anlamına gelir.

-Bu........

© Daktilo1984