Değerli okur, 22 Temmuz 2025 günkü yazımda Sadri Maksudi Arsal’ı Cumhuriyet devrimcisi entelektüel yazar kimliğiyle tanıtmıştım. Bugün ve 17 Ağustos 2025 günü onun Teokratik Devlet ve Laik Devlet adlı kitabında yer alan “Eski Türklerde Devlet ve Din” 1 başlıklı yazıdan yaptığım alıntıyı okuyacaksınız.

***

[İslamiyet öncesi tarihimizi incelediğimiz zaman, bir özellik dikkatimizi çekmeden edemiyor. Bu da eski Türk devletlerinde, eski Türklerin siyasal yaşamında din adamlarının hemen hemen hiçbir rol oynamamış olmalarıdır.

Bilindiği gibi, eski Türklerin dini, Avrupa literatüründe Şamanizm adıyla bilinen dindir. Bu dinin ruhanilerine eski Türk dilinde kam denildiği için, biz bu dine Türkçe “kamlar dini” diyebiliriz. Uzakdoğu’nun bazı gayrimüslim Türk boyları arasında yaşamakta olan bu dinin hem akidelerini hem ahlaki esaslarını inceleme işi, bugün oldukça ilerlemiştir.

Şamanizmi, totemizm ve fetişizm gibi ilkel dinlerden biri sanmak çok yanlıştır. Türk dini, çok yüksek dinlerden biridir. Dinlerin değer ve derecesini saptamak için en emin ölçüt, ilahlığın mahiyetine ilişkin fikirdir. Eski Türklerde ilahlık kavramı çok yüksekti. Bu din, evrenin tamamının yaratıcısı olan, bütün güçlerin üstünde bir yüksek Tanrı tanıyordu.

Bu Tanrı, aynı zamanda hayır ilahıydı.

Kültigin’in ve Bilgehan’ın mezarları üzerine dikilmiş anıtların yazıtları, şu cümlelerle başlıyor:

Yukarıda mavi gök, aşağıda yağız yer yaratıldıktan sonra bu ikisi arasında kişioğlu yaratılmıştır. Ve kişioğlu üzerinde benim dedelerim Bumin ve İstemi Han oturmuşlardır (egemen olmuşlardır).

Bu cümlelerde gök ve yerin yaratılmış olduğu açıkça gösterilmiştir. Bizans tarihçilerinden biri, Türklerin yerin ve göğün yaratıcısı........

© Cumhuriyet