22 Temmuz 2025 tarihli yazımda tanıtmaya çalıştığım Sadri Maksudi Arsal’ın 1940 yılında ilk iki basımı Maarif Vekâleti tarafından yapılan ve üçüncü basımı Cumhuriyet Yayınları tarafından yayımlanan Teokratik Devlet ve Laik Devlet1 adlı kitabından bir alıntı (Devlet ile Din Arasında İlişki Biçimleri) yapıp bugünkü yazım olarak okumanıza sunuyorum.

[Milletlerin tarihi, din ve dini teşkilatın devlet yaşamında oynadığı rol bakımından incelendiği zaman, devlet ile din arasındaki ilişkinin aşağıdaki üç biçimden birini aldığı görülür:

1- Din ve dini teşkilat, devletin üstünde bir kurumdur. Devlet, tabidir. Siyasal egemenlik, dini teşkilatın başında bulunan din adamlarına aittir. Bütün yüksek yönetim kurumlarının başında din adamları bulunur. Siyasal ve toplumsal yaşamın her alanında dini esaslar egemendir. Bütün hukuk kuralları dine dayalıdır.

Burada devlet dini teşkilattan, hukuk dinden ayrılmış değildir, bu gibi devletlere “teokratik devlet” ya da “teokrasi” adını veriyorlar. Uygarlık tarihinde bu biçimde tam ve katkısız teokrasiler pek nadirdir.

2- Devlet, dini teşkilatın üstündedir. Dini teşkilat ve din uleması devlet otoritesine tabidir. Siyasal egemenlik, dünyevi devlet adamlarının elindedir. Bununla birlikte, devlet ile din arasında sıkı bir ilişki vardır.

Din, devletten ayrılmış değildir. Devlet, belirli bir din ya da dinleri “devlet dini” sayar. O din ya da........

© Cumhuriyet