Cezaevleri çok dolu! Dolduranlar sorumludur. Böyle bir rejim yaratmasaydınız!

Bu yıl 'Aile Yılı' (?!). 2025 yılı, cezaevlerinde nakiller ve hapishane inşa yılı olmasın!

Yüzlerce kişinin tutuklanması, tutuklananların keyfi olarak başka cezaevlerine sevki ne kadar insanidir? Aileleri, çocukları, yakınları, dostları da tutsak mıdır?

Sevklerle yaratılan ayrı bir cezalandırma; hukukun bir bilinmeze naklidir.

Sevk edilenlerin ailelerinden ve çocuklarından, arkadaşlarından koparılıp binlerce kilometre uzağa götürülmeleri ve bu nakillerin hukuka, adalete uygun olduğunu ileri sürebilmenin gerekçesi nedir? Var mıdır? Zorunlu haller nedir, ne değildir?

İstanbul içinde bile gidişi iki saat uzaktaki cezaevinden insanları alıp İzmir, Eskişehir, Bandırma, Gebze gibi cezaevlerine nakletmekle aile bağlarını kopartmıyor musunuz?

Ceza evlerine girmeyen, sokulmasına izin verilmeyen ve sakıncalı sayılan kitaplar vardır. Kanunlar vardır; cezaevi kapısından içeri sokulmazlar. Hukuklar vardır, hukuk değildir ama vardır. Cezalar vardır infaz yakar…

İnfaz, devletin insanları hapsetmesi ve özgürlüğünü zorla sınırlandırmasıdır.

İnfaz demişken cezaevi kapısından içeri sokulmayan infaz hukukudur.

İnfaz hukuku en az bilinen, en çok uygulanan ve hak ihlallerinin en çok yaşandığı bir hukuktur. İnfaz etme; yargı kararını yerine getirmektir, uygulamaktır. Devletin sözünü geçirmesi ve zor hakkını kullanmasıdır. İnfaz etmenin, nasıl uygulanacağı mutlaka bir kanuni düzenleme gerektirir. 13.12.2004 kabul tarihli 5275 sayılı “Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun” kabul edilmiştir.

Bu Kanunun temel ilkesi nedir? Madde 1, ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazında; hükümlülerin ırk, dil, mezhep, milliyet, renk, cinsiyet, doğum, felsefi inanç, milli veya sosyal köken ve siyasi veya diğer fikir yahut düşünceleri ile ekonomik güçleri ve diğer toplumsal konumları yönünden ayırımı yapılmaksızın ve hiçbir kimseye ayrıcalık tanınmaksızın uygulanmasıdır.

Kanunun temel amacı nedir? Madde 2, hükümlünün yeniden suç işlemesini önlemektir. Bu amaçla suç işlemeyi önleyici etkenleri güçlendirmektir. Toplumu suça karşı korumak, hükümlünün tekrar sosyalleşmesini teşvik etmek, üretken ve kanunlara, nizamlara ve toplumsal kurallara saygılı, sorumluluk taşıyan bir yaşam biçimine uyumu kolaylaştırmaktır.

Hapislik nasıl infaz edilir? Devlet cezanın infazında Kanunun temel ilke ve amaçlarını yerine getirmekle yükümlüdür. Hükümlülere düzenli bir yaşam sağlanmalıdır. Hapislik insan onuruna saygının korunmasını sağlayan maddi ve manevi koşullar altında çektirilmelidir. Hükümlünün cezanın infazında kanun ve anayasa ile hükümlüye tanınmış olan haklar dokunulmazdır. Temel ilke; kanuniliktir. Kanuna uygunluk ve özellikle hukuka uygunluk esastır. Cezanın infazında adalet esaslarına uygun hareket edilir.

Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu Fatih Seyis (Başvuru Numarası: 2018/32269) 14/6/2023 tarihli kararında (R.G. 17/8/2023 – 32282) Başvurucu; infaz kurumuna nakil yoluyla ve aniden çok sayıda tutuklama olması nedeniyle kapasitenin çok üzerinde hükümlü ve tutuklu girişi yapıldığı, bu nedenle koğuşlarda kapasitenin çok üzerinde hükümlü ve tutuklu barındırıldığı, bu sorunun nakillerle giderilmeye çalışıldığı” iddiasıyla hak ihlaline uğradığı görüşündedir. Kötü muamele yasağının ihlal edildiğine İlişkin İddiayı inceleyen Anayasa Mahkemesi kararına göre; “Anayasa’nın 17. maddesi, ceza infaz kurumunda tutulan bir mahpusun içinde bulunduğu şartların insan onuruna yakışır bir şekilde olmasını da koruma altına almaktadır. İnfazın yöntemi ve infaz sürecindeki davranışların mahpusları özgürlükten mahrum kalmanın doğal sonucu olan kaçınılmaz elem seviyesinden daha fazla sıkıntılı veya eziyetli bir duruma sokmaması gerekir.”

Devletin sağlamakla yükümlü olduğu ilkeler bunlar olduğuna göre mahpusun yükümlülüğü tutum, davranış ve eylemleriyle ceza infaz kurumunun “düzenini” ihlal etmemektir. Aksi takdirde hakkında “disiplin cezası” uygulanır. Bu cezalara karşı hükümlünün itirazları kanunlarda gösterilmiştir. Kısaca hükümlü hapis cezasının yerine getirilmesine “katlanma” ve bu amaçla düzenlenen “infaz rejimine uygun tutum ve davranışlar içinde bulunmakla” yükümlüdür. Aslında kanun tutuklular için de uygulanmaktadır.

İnfazın temel ilke ve amaçları gözetilerek “nakil” nedir, sevk nasıl yapılır?

AİHM 17 Eylül 2019 tarihli Avşar ve Tekin / Türkiye Kararı (Başvuru No. 19302/09 ve 49089/12) kararında Başvuranlar; özellikle, ailelerinin ikamet ettiği yere yakın bir cezaevine nakledilme taleplerinin reddedilmesinin Sözleşme’nin 8. Maddesine (Özel ve Aile Hayatına Saygı Hakkı) aykırı olduğunu iddia etmişlerdir.

Abdülkerim Avşar ( AİHM 19302/09 No.lu Başvuru) en son Kırıkkale F tipi Cezaevinde tutuklu bulunmaktaydı. Ailesi Diyarbakır’da ikamet etmektedir. Müebbet hapis cezasına mahkûm olduğu 1996 yılında Çankırı E tipi Cezaevinde hapsedilmiştir. 25 Aralık 2003 tarihinde, Ankara F Tipi Cezaevine nakledilmiş, 15 Eylül 2007 tarihinde, Kırıkkale F Tipi Cezaevine nakledilmiştir. Annesi Parkinson hastalığından mustariptir ve seyahat edecek durumda değildir. Başvuranın avukatı, 12 Haziran 2008 tarihli bir başvuru ile, müvekkilinin Kırıkkale cezaevinden, seçime göre, Midyat E tipi Cezaevi (Mardin), Siirt E Tipi Cezaevi, Bismil E Tipi Cezaevi (Diyarbakır), Batman E Tipi Cezaevi veya ebeveynlerini ikamet ettiği Diyarbakır ilinde bulunan herhangi bir cezaevine nakledilmesini talep etmiş, cezaevlerinin doluluk oranlarının aşılması gerekçeleriyle bu talebi reddetmiştir. En son nakledildiği Tekirdağ F tipi Cezaevinden Diyarbakır T tipi Cezaevine nakledildiği anlaşılmaktadır. A. Avşar; ailelerinin ikamet ettiği yere yakın bir cezaevine nakledilme taleplerinin reddedilmesi nedeniyle özel hayatın ve aile hayatının korunması hakkının ihlal edildiğini, dolayısıyla kendisine ek bir cezanın verildiğini, annesinin yaşının ve sağlık durumunun uzun seyahat etmesine imkân vermediğini, böylelikle annesinin kendisini artık ziyaret edemeyeceğini ileri sürmüştür.

Abdulkerim Tekin (49089/12 No.lu Başvuru) başvurunun yapıldığı tarihte, Kırıkkale F tipi Cezaevinde tutuklu bulunmaktadır. Ailesi Siirt’te bir köyde yaşamaktadır. Başvurucu 1994 yılında müebbet ağır hapis cezasına mahkûm edilmiştir. Başvuran, geçen yıllar boyunca, ailesinin ikamet ettiği yere yakın bir cezaevine nakledilme talebinde bulunmak için birçok kez mahkemelere başvurmuştur. 22 Kasım 2011 tarihinde, Kırıkkale Cezaevinden, seçime göre, Siirt, Batman veya Silifke de bulunan bir cezaevine nakledilme talebinde bulunmak için Adalet Bakanlığı’na başvurmuştur. Adalet Bakanlığı, cezaevlerinin doluluk oranlarının aşıldığı gerekçesiyle reddetmiştir. Başvurucu Kırıkkale cezaevine nakledilmeden önce Buca Malatya, Bartın, Kandıra cezaevinde tutuklu kalmıştır. Başvuran, ayrıca, çocuklarının Siirt’te bir köyde yaşadıklarını ve yirmi yıldır ziyaretine nadiren gelebilen ailesinden uzak bir yerde tutuklu bulunduğunu belirtmektedir. Başvuran, bu bağlamda, çocuklarının 2003 yılından bu yana, ziyaretine gelme imkânlarının bulunmadığını ileri sürmüştür. Başvuran, Kırıkkale cezaevinden Kepsut cezaevine (Balıkesir) nakledilmiştir.

A. Tekin yirmi yıldan fazla bir süredir ailesinden uzak cezaevlerinde tutuklu bulunduğunu; bu nedenle, ekonomik durumlarının bu seyahati yapmalarına imkân vermediği gerekçesiyle, uzun yıllardır çocuklarını göremediğini ileri sürmüştür. Her iki Başvurucu Sözleşme’nin 8. maddesinin ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

AİHM’in 17.09.2019 tarihli kararında Avrupa Komitesi’nin, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Üye Devletlere yönelik Avrupa Cezaevi Kuralları Hakkındaki Rec (2006) 2 sayılı Tavsiye Kararına dair yaptığı yorum yer almıştır.

Bu yorumda tutukluların uygun şekilde nakledilmesinin önemini vurgulamaktadır. Genel olarak, bu alanda karar verirken, tutuklular ve aileleri için, bilhassa ebeveynlerini görmeye ihtiyaç duyan tutukluların çocukları için, gereksiz zorluklardan kaçınılmalıdır. Özellikle, bütün tutuklular, dış dünyayla iletişimi kolaylaştırmak için, mümkün olduğunca evlerine veya topluma yeniden kazandırma merkezlerine yakın tutulmalıdır. Dolayısıyla, örneğin, bir kişinin ömür boyu hapis cezasına mahkûm edilmesi, mutlaka belirli bir cezaevine yerleştirilmesi ya da özellikle kısıtlayıcı olan bir rejime tabi olması gerektiği anlamına gelmez (...). Tutukluların tahsislerine ilişkin verilen kararların sonucuna doğrudan ilgi duyduklarının kabul edilmesi uygundur. Dolayısıyla, nihai kararın makamlar tarafından verilmesine rağmen, mümkün olduğunca tutuklulara danışılması ve bulundukları makul başvuruların dikkate alınması gerekmektedir. Tutukluların, ilk kez tahsis edildiklerinde, sistematik olarak yerel bir cezaevine tahsis edilmeleri nedeniyle her zaman mümkün olmasa da bu danışmanın tutuklunun dağıtımı veya nakledilmesinden önce yapılması gereklidir. Eğer, istisnai olarak, güvenlik ve emniyet gereklilikleri tutuklulara danışılmadan önce tahsis edilmelerini veya nakledilmelerini zorunlu kılıyorsa, danışma daha sonra yapılmalıdır. Bu durumda, bir tutuklunun farklı bir cezaevine tahsis edilmesi için iyi bir nedeni varsa, verilen kararın değiştirilmesi mümkün olmalıdır. Kural 70 uyarınca, bir tutuklu, yetkili makamlardan belirli bir cezaevine tahsis edilme veya nakledilme talebinde bulunabilir. Bir tutuklu, ayrıca, tahsis veya nakil işlemleriyle ilgili verilen bir kararı iptal ettirmek için aynı prosedürü kullanabilir.

Tutukluların nakli, işlemlerine ilişkin ciddi bozukluklara neden olabilir. Nakil işlemlerinin kaçınılmaz olabileceği ve bazı durumlarda bir tutuklunun menfaatine olabileceği kabul edilse de art arda ve gereksiz şekilde yapılan nakil işlemlerinden kaçınılmalıdır. Bir nakil işleminin avantajları ve dezavantajları, bu işlem yapılmadan önce dikkatlice değerlendirilmelidir.

Bu yorumdan sonra AİHM’si Sözleşme’nin 5. Maddesi (özgürlük ve güvenlik hakkı) bakımından, “her türlü yasal tutukluluğun, nitelik olarak ilgilinin özel ve aile hayatının kısıtlanmasına neden olduğunu hatırlatmaktadır. Öte yandan, Sözleşme, tutuklulara tutukluluk yerlerini seçme hakkı tanımamakta ve tutuklunun ailesinden ayrılmasının ve uzaklaştırılmasının, tutukluluğun kaçınılmaz sonuçlarını........

© Bianet