O Βρετανός διπλωμάτης Rodric Braithwate έχει γίνει μάρτυρας ενός αιώνα ρωσικής ζωής και διεθνών σχέσεων: στη διάρκεια της μακράς ακαδημαϊκής του ζωής κατέγραψε τις πολεμικές επιχειρήσεις των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν και τις ποικίλες πτυχές του πυρηνικού ανταγωνισμού στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Στο πιο πρόσφατο και ίσως τελευταίο του βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» (αγγλικός τίτλος, Russia: Myths and Realities) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση Δημήτρη Δουλγερίδη, δεν αφηγείται μόνο τα γεγονότα, αλλά ανατέμνει τη «ρωσική ψυχή»· το πώς διαμορφώθηκε η ρωσικότητα μέσα από αλλεπάλληλα ψέματα, δοξασίες, διαστρεβλώσεις της ιστορίας, ευσεβείς πόθους.

Ο Braithwate διατρέχει όσα συνέβησαν στον 20ό αιώνα —τη μπολσεβίκικη επανάσταση, τον σταλινισμό, την περεστρόικα, το καθεστώς του Πούτιν— για να καταλήξει στο γιατί και στο πώς οι Ρώσοι δεν ενδιαφέρονται καθόλου για την πραγματικότητα: το τι είναι αληθινό και τι είναι ψεύτικο καθορίζεται από το θεϊκό στοιχείο κι από τη μυθολογική πρόσληψη του κόσμου. Η χριστιανική Ορθοδοξία, ο εθνικισμός, το σύμπλεγμα κατωτερότητας έναντι της Δύσης είναι το τρίπτυχο που διαμορφώνει την πολιτική στάση των Ρώσων: τις επιθυμίες τους για τη χώρα τους και τις ηγεσίες της, την οπτική τους για τους «άλλους» και, προπάντων, τον τρόπο αποτίμησης του παρελθόντος τους.

Όπως σημειώνει ο Rodric Braithwate, το παρελθόν για τους Ρώσους έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από το παρόν κι από το μέλλον. Οι λεγόμενες «ρωσικές αξίες» έχουν επιζήσει, μαζί με τη «ρωσική ψυχή», μέσα από ανατροπές, διαψεύσεις και τραγωδίες: οι διαδοχικές ηγεσίες, από τους Ορθόδοξους χριστιανούς τσάρους του Μεσαίωνα μέχρι τους κομισαρίους-ολιγάρχες της μετακομμουνιστικής εποχής, εκμεταλλεύονται τον πατριωτισμό, το συλλογικό πνεύμα και την υποταγή των Ρώσων στο κράτος.

Η ιστορία της Ρωσίας δεν έχει ακολουθήσει την εξέλιξη της Δύσης — την ανάπτυξη της civil society, του κράτους δικαίου, τον διαχωρισμό εκκλησίας-κράτους. Εξάλλου, στη Ρωσία είναι ακόμα διάχυτη η ανελέητη περιφρόνηση για την ανθρώπινη ζωή η οποία καταλήγει ξανά και ξανά σε τεράστιες «θυσίες» —όπως η απώλεια 12 εκατομμυρίων στρατιωτών στον Β΄ ΠΠ, τριπλάσια από τις απώλειες της Γερμανίας— για τις οποίες οι Ρώσοι καυχώνται: στο όνομα της μεγάλης ρωσικής πατρίδας, της отечество, όλα επιτρέπονται κι ο θάνατος καθαγιάζεται. Ο Πούτιν αποτελεί τη συνέχεια αυτής της παράδοσης: οραματίζεται τη Ρωσία ως έναν υπερεθνικό πολιτισμό, που ορίζεται από τις πνευματικές του αξίες και αντιστέκεται στις κοσμικές και φιλελεύθερες επιρροές: το αυταρχικό καθεστώς εντάσσεται σε μια ιστορική αφήγηση που αναθεωρείται και επαναδιατυπώνεται αδιάκοπα.

Για να καταλάβουμε τι συμβαίνει σήμερα, είναι ανάγκη να δούμε τη Ρωσία πέρα από τη ομίχλη των μύθων τους οποίους έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι οι Ρώσοι μαζί με ρωσόφιλους αντιδυτικούς Ορθοδόξους και αντιδυτικούς κομμουνιστές. Ο Braithwaite επιχειρεί να διαλύσει αυτή την ομίχλη ερμηνεύοντας τα πρόσφατα γεγονότα —λόγου χάρη την εισβολή στην Ουκρανία— ως μέρος μιας ιστορικής συνέχειας και μιας πολιτιστικής ζώνης στην οποία ανήκουν de facto η Λευκορωσία και η Ουκρανία. Αλλά αν, όπως ισχυρίζεται η ρωσική ηγεσία, οι Ουκρανοί........

© Athens Voice