APA Medya Grubu Genel Direktörü Vüsale Mahirgızı, Azerbaycan medyasının 150 yıllık gelişim sürecini AA Analiz için kaleme aldı.

***

19. yüzyılın başlarında varlıklı ve nüfuzlu Azerbaycanlılar, çocuklarına Batı tarzında eğitim vermeye başladı. Yüzyılın ortalarında ise artık Avrupa eğitimli pek çok Azerbaycanlı aydın ortaya çıkmıştı. Bu aydınlar halkın bilinçlenmesi için çalışmak istiyordu. Ancak şartlar zordu. Aydınlanma fikirlerini Çarlık Rusya'sının baskıcı rejimi altında yerel halk arasında yaymak kolay değildi.

19. yüzyılın sonlarına doğru Çarlık Rusya'sının reform yaptığı görüntüsü vermek için attığı küçük adımlar Azerbaycan aydınları tarafından fırsata çevrildi. Yerel okullar açtılar, dernekler kurdular, yeni eserler yazdılar, tiyatronun temelini attılar ve kültürel-eğitici bir hareket başlattılar.

Bu dönemde Azerbaycan tarihinin en büyük aydınlarından biri olan Hasan Bey Zerdabi ilk gazeteyi yayımladı. 22 Temmuz 1875'te ilk sayısı yayımlanan "Ekinci" gazetesi Azerbaycan'da basının temelini attı. Hasan Bey'in yaptığı iş bir gazete yayımlamaktan öteydi. Bu, Azerbaycan'ın toplumsal, siyasi ve kültürel hayatında yeni bir dönemin başlangıcıydı.

"Ekinci", halkın aydınlanma sürecinin kitleselleşmesi adına atılan ilk adımdı. Hasan Bey gazetenin yayımlanma amacını çiftçilere yeni tarım tekniklerini öğretmek olarak gösterse de, "Ekinci" Azerbaycan halkının fikir tarihinde ilk temellerden biri oldu. Bu gazeteden öğretmenler, aydınlar, okuma imkanı olan herkes faydalanıyordu. "Ekinci" eğitiyor, aydınlatıyor, değiştiriyor, yol gösteriyor, öncülük ediyordu. Bir süre sonra onun izinden "Ziya", "Ziyayi-Qafqaziye", "Keşkül", "Füyuzat" gibi yayınlar doğdu.

Ardından Azerbaycan basını için "Molla Nesreddin" dönemi başladı. Bu yolda aydınların yaydığı ışık Azerbaycan'ı çok kısa ama anlamlı bir tarihe "cumhuriyet" fikrine taşıdı ve bu fikir hayata geçirildi.

Cumhuriyet dönemindeki özgürlük ortamı farklı siyasi kutupların kendi gazetelerini kurmalarına zemin hazırladı. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin resmi yayın organı olan Azerbaycan Gazetesi yayımlandı. Büyük aydın Ceyhun Hacıbeyli Azerbaycan Gazetesi'nin ilk başyazarıydı.

Doğunun ilk cumhuriyetinin sağladığı özgür ortamda farklı siyasi görüşleri yansıtan "İstiklal", "Yeni Hayat", "Kurtuluş" gazeteleri, "Molla Nesreddin", "Şelale", "Zembur", "Mektep ve Hayat" dergileri yayımlanmaya başladı. Ne var ki, ilk Cumhuriyet'in ömrü kısa sürdü.

Sovyet rejiminin gelişi ve yeni sansür döneminin başlaması Azerbaycan'ın toplumsal, siyasi hayatını ve basın camiasını adeta çöktürdü. Düşünebilen, konuşabilen, halk için bir şeyler yapabilecek pek çok kişi ya öldürüldü ya hapse atıldı ya da sürgüne gönderildi.

Ancak basın ağır sansür koşullarına rağmen Azerbaycan Türkçesiyle yaşamaya devam etti. Cumhuriyet'in mirası olan Azerbaycan Gazetesi "Komünist" gazetesine dönüştürüldü. Bu süreçte, "Sovyet Köyü", "Azerbaycan Gençleri", "Bakü", "Edebiyat" gibi gazeteler; "Yıldız", "Bilim ve Hayat", "Azerbaycan", "Pioner" gibi dergiler yayımlandı.

Elbette, bu yayınların tümü Sovyetlerin ideolojik propaganda araçlarıydı. Çok sıkı sansür........

© Anadolu Ajansı Analiz