Hasan Kalyoncu Üniversitesi Öğretim Üyesi ve SETA Kıdemli Araştırmacısı Doç. Dr. Murat Aslan, Türkiye'nin deniz yetki alanları bağlamında mavi vatan stratejisinin ortaya çıkışını ve güncel yansımalarını AA Analiz için kaleme aldı.

***

Gidemediğin yer senin değildir. (Halil Rifat Paşa)

Deniz Kuvvetlerinin 2000'li yılların başında geliştirdiği ve tüm Türkiye'nin benimsediği mavi vatan kavramı, hem Türkiye'de hem de civar ülkelerde en çok konuşulan kavram oldu. Türkiye'yi kıyılarına hapsetmeye çalışan, Ege Denizi ve Akdeniz'den soyutlayan anlayışa meydan okuyan bu konsept, ENOSİS'e karşı haritaları mavi renge boyadı. Türk kara ve hava sahasını denizlerdeki egemenlik haklarıyla tamamlayan bu anlayış, yayılmacı değil, "hak edilenin iddia edilmesi" argümanına odaklandı.

Öncelikle "mavi vatan" kavramının ne olduğunun anlaşılması gerekiyor. mavi vatan maksimalist bir iddia değil, Türkiye'nin, uluslararası hukuk çerçevesinde hak ettiği deniz alanıdır. Bu çerçevede temel kavramlara burada kısaca değinmek faydalı olacaktır. Mavi vatan, Türkiye'nin iç denizlerinden başlayan geniş bir deniz alanını ifade eder. Örneğin Marmara Denizi bir Türk iç denizidir.

Türk karasuları da kara parçası gibi devletin tartışmasız egemenlik alanıdır. Bu noktada karasuları genişliği ilanı ile ilgili karşılıklı kıyıdaş devletlerin, hakkaniyet ve nesafet dahilinde haklarına saygı göstermesi beklenir. Yunanistan'ın yaptığı gibi adaların karasularını artırma yoluyla kıyıdaş devletin denize erişiminin kısıtlanması hukuka aykırı bir durum yaratmaktadır. Karasuları ötesinde, suçun önlenmesi ve suçlunun takibi maksadıyla bitişik bölge ilanı mümkündür. Ancak devletler artık böyle bir bölgeyi nadiren ilan etmektedir.

Kıyı çizgisinin çekildiği uzak noktadan itibaren 200 deniz miline kadar deniz tabanı ile su yüzeyi arasında ekonomik faaliyetler münhasır ekonomik bölgede yürütülmektedir. Bu çerçevede egemen devletler, balıkçılık, boru ve haberleşme hatları üzerinde hak iddia edebilir. Deniz tabanında denizin aniden derinleştiği ve 350 deniz miline kadar mesafeye uzanabilecek deniz alanı ise kıta sahanlığıdır. Bu alanlarda deniz tabanı altında maden, enerji gibi kaynakları işletme hakkı egemen devlete aittir. Bu alanlarda denizin satıh üstü "açık deniz" olup tüm devletlerin istifadesine açıktır.

Türkiye'nin mavi vatan kavramı iç deniz, karasuları, bitişik bölge, münhasır ekonomik bölge ve kıta sahanlığı dahil egemenlik haklarının, uluslararası hukuk çerçevesinde kullanılması ve aleyhte bir durumun yaratılmasına müsaade edilmemesi esasına dayanmaktadır. Öte yandan mavi vatan sadece mesafe ile değil, aynı zamanda derinliğe sahiptir. Diğer bir ifadeyle iki değil üç boyutlu bir alandır.

Soğuk Savaş döneminde Karadeniz'e kıyısı olan ülkelerle yapılan anlaşmalar münhasır ekonomik bölgelerin sınırlarını belirlemiştir. Bu nedenle Sakarya gaz sahası başta olmak üzere bölgenin ekonomik........

© Anadolu Ajansı Analiz