Y kromozomu tükeniyor mu? Bu soru son yıllarda yalnızca bilim insanlarının değil, toplumun da zihnini meşgul ediyor. Görsel: canlibilimi.com

İnsan biyolojisi toplumların verdiği tepkilerle karşılaştırıldığında yavaş değişir. Bu nedenle Y kromozomunun seyri, bilimsel bir merak konusu olduğu kadar politik ve kültürel bir gerginlik hattına da dönüşüyor. Küçük bir genetik molekülden söz ediyoruz ama yüklenen anlam çok büyük: Erkekliğin biyolojik temeli, toplumsal konumunun gölgesinde tartışılıyor. Bedenle ilgili bir mesele, kaçınılmaz biçimde kimlik ve iktidar tartışmalarını da içine çekiyor. Son yıllarda popülerleşen iddia şu: Y kromozomu küçülüyor ve erkekler, evrimsel zaman ölçeğinde, yok olabilir. Bu cümle tek başına bile kamuoyunda paniğe, alaycılığa veya cinsiyet savaşlarına malzeme olabiliyor. Oysa bu iddianın ardında çok daha sakin, çok daha incelikli bir biyolojik gerçeklik var.

Bilim bize şunu söylüyor: Evet, Y kromozomu tarih boyunca ciddi ölçüde gen kaybetti. Ama bu, erkekliğin ortadan kalkacağı anlamına gelmiyor. Hatta genetik veriler, bu çöküşün büyük ölçüde yavaşladığını gösteriyor. Gerçek hikâye, felaket senaryolarından daha uzun, daha karmaşık ve daha ilginci toplumsal olarak yüzleşmemiz gereken başka soruları gündeme getiriyor.

Y kromozomu bugün yaklaşık 45 ila 55 farklı gen taşıyor; X kromozomu ise bunun neredeyse 20 katı. Bu fark ilk bakışta dramatik görünse de evrimsel süreçte olağan. Memelilerin atasal soyunda X ve Y aslında sıradan bir kromozom çiftiydi; zaman içinde görev bölüşümü yapıldı ve Y, erkek gelişimini tetikleyen SRY isimli geni üstlendi.

Ancak Y’nin bir sorunu vardı: Yalnızdı.

Kendini onarabileceği bir eş kromozomu yoktu. Testis gibi mutasyon oranının yüksek olduğu bir ortamda durmadan darbe alıyor, ama hasarını tamir etmeye çalışsa da her zaman başarılı olamıyordu. Bu yüzden milyonlarca yıl boyunca gen kaybetti, küçüldü, sadeleşti.

Bu tablo, bilim insanı Jenny Graves’i de dahil olmak üzere birçok araştırmacıyı şu soruya yöneltti: Bu gidişat Y kromozomunu bir sona mı yaklaştırıyor?

2000’lerde yapılan karşılaştırmalı çalışmalar, Y’nin hızlı bir gerileme yaşadığını gösteriyordu. Graves bu eğilimin devam etmesi hâlinde Y’nin 5–10 milyon yıl içinde tamamen yok olabileceğini öne sürdü. Bazı popüler bilim kitapları (örneğin Brian Sykes’ın Adem’in Laneti gibi) erkekliğin sonunu 100.000 yıl gibi kısa sürelerde bile mümkün göstermişti.

Ama bilim ilerledikçe resim değişti. Nature dergisinde yayımlanan önemli bir çalışma (Hughes ve ark., 2005), farklı primat türlerinin Y kromozomlarını karşılaştırdı: İnsan, şempanze ve Rhesus maymunu. Sonuç şaşırtıcıydı: Son 25........

© yetkinreport.com