Özellikle İngiliz edebiyatından yaptığı çevirilerle kültür hayatımıza büyük katkılar vermiş olan akademisyen, eğitimci, çevirmen, deneme ve eleştiri yazarı Orhan Burian’ın önemli bir çalışması daha Çolpan Kitap tarafından okurlarla buluşturuldu. Söz konusu çalışma, “Babıali Nezdinde Üçüncü İngiliz Elçisi Lello’nun Muhtırası” adını taşıyor. Orhan Burian’ın Osmanlı kroniklerinden notlarla zenginleştirdiği bu önemli kitap, 1952’de yayımlanan ilk baskısında olduğu gibi, özgün metinle birlikte okurlara sunuluyor.

İngiltere büyükelçilerinden Henry Lello tarafından yazılan Muhtıra’ya, British Museum’daki araştırmaları sırasında rastlayan Orhan Burian böylelikle bir anlamda 10 yıl boyunca Osmanlı’nın her anını “gözetleyen” İngiliz diplomatın tespitlerini gün ışığına çıkarıp tarihe not düşüyor.

1579 yılında İngiltere ile Osmanlı İmparatorluğu arasında diplomatik temas başladıktan sonra, 1599’da elçi olarak atanan ve bu görevde 10 yıl kalan Henry Lello, İngiltere’nin Babıâli’ye gönderdiği elçilerin üçüncüsüdür. “Lello’nun Muhtırası”, onun İstanbul’da elçi bulunduğu 10 yılın tarihçesi değil, “Gözü payitahttaki hükümet üzerinde olan dikkatli bir seyircinin müşahedeleridir”; 10 yıl içinde atanan ve azledilen sadrazam ve sadrazam kaymakamlarına ait bir çeşit “tezkere”dir. Bununla birlikte, Muhtıra’da sadrazamların kişilikleri üzerinde durulurken, söz konusu on yılda olup bitenler de özetlenir. Lello; İbrahim Paşa, Hadım Hasan Paşa, Cerrah Mehmet Paşa, Yemişçi Hasan Paşa, Yavuz Ali Paşa, Lala Mehmet Paşa, Derviş Paşa ve Kuyucu Murat Paşa’yı sadrazam oldukları zamanlarda meydana gelen olayların içindeki konumlanışlarıyla değerlendirir. Dışarıda Avusturya Seferi, içeride Celâlî İsyanları ile payitahtta ikide bir çıkan yeniçeri ve sipahi ayaklanmaları Lello’nun elçiliğine rastlayan yılların baş meseleleridir. Lello, sadrazamların tayin ve azline, Valide Safiye Sultan’ın nasıl etkide bulunduğunu ayrıntılarıyla anlatır. Osmanlı bürokrasisinin işleyişi de Muhtıra’da üzerinde durulan diğer bir konudur. Benzerleri gibi Lello’nun Muhtırası da, “elçilerin Harem dedikodularını bile kaçırmadıkları, habercileri vasıtasıyla........

© Yeniçağ