Enver Paşa 1920’deki Bakû Doğu Halkları Kongresi’ne katıldığında ne düşündü, toplantıdan ne gibi sonuçlar çıkardı tam olarak bilemiyoruz. Çünkü Bakû’da Osmanlı sonrasında kurulan yeni dünyanın bir boyutunu görmüştü. Fakat Enver Paşa’nın konuşma metninde geçen bir cümle oldukça dramatiktir. Paşa, Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya ile ittifak kurmamızla ilgili “bizim arzumuz yalnız bağımsızlığımızı korumaktı” diyor. Türkkaya Ataöv’ün yayımladığı konuşma metninde geçen şu cümleler de dönemi anlamak için oldukça önemli: “Trablus’u Trabluslular için kurtarmaya çalıştık ve dokuz yıllık karşı koymadan sonra İtalyan emperyalistlerini kovdukları için mutluyuz. Azerbaycan ile ilgili olarak da başka bir amacımız yoktu. Azerbaycan’ın Azerbaycanlılara ait olduğu inancındayız. Yanlış bir durum içine düştüysek, bu bizim talihsizliğimizdir.” Bu cümlede geçen talihsizlik sözcüğü ile dönemi anlatan başka kaynaklarda da karşılaştım.

Robert Young, Zinovyef’in 1920’deki Bakû Doğu Halkları Kongresi’nde kongre başkanı sıfatıyla yaptığı konuşmanın coşkuyla karşılandığını ve bazı delegelerin bunu “Filistin’deki Siyonist faaliyetlere karşı bir cihat çağrısı olarak yorumladığını” söylüyor. Bu da günümüz için oldukça şaşırtıcı bir bilgidir.

Enver Paşa’nın düşünceleri ve Zinovyef’in konuşmasının “Doğu Halkları” üzerindeki etkileri daha geniş zamanların mevzusudur. Fakat Azerbaycan’ın Batı Avrupa emperyalizminin Latin Amerika, Afrika ve Asya üzerine etkilerine 20. yüzyılın başlarından itibaren aşina olduğunu........

© Yeni Şafak