Diğer

08 Mart 2024

Evet, enflasyon son aylarda yine saydırıyor. Şöyle: Aralık 2021'de TÜİK'in TÜFE enflasyonu yüzde 13,58 ile şok yediğinde, dönemin Ekonomi Bakanı dahil yetkilileri enflasyonun sonraki ayda, Ocak 2022'de hızla sıfıra doğru ineceğini söylemişlerdi.

Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi Başkanı Prof. Dr. Göksel Aşan, daha da iddialı konuşmuş, Ocak'ta enflasyonun eksi olacağını belirtmişti. Bu söylemlerin yanıltıcı olduğunu, enflasyon sürecinin ve dinamiğinin böyle işlemediğini yazılarda belirtmiştim. Örneğin, Uygur (3 Ocak 2022).

Söyledikleri elbette olmadı, saydırma Şubat'ta, Mart'ta... diye sürdü. Enflasyon aylarca yüzde 5'in üzerinde idi. Nedeni, bir şok sonrasında yeni fiyatlara uyumun (intibakın), hiperenflasyon ortamları dışında, aynı anda olmayıp zamana yayılmasıdır. Bu süreç iktisatta iyi bilinir, bu konuda birçok model vardır.

Uyum süreci, koşullar değişmediyse ve beklentiler olumlu değilse, zincirleme olarak devam da eder. Kronik enflasyon böyle oluşur. Belirteyim, enflasyonun düşmesi yerine "dezenflasyon" kelimesini özellikle kullanmıyorum.

Etrafta "flasyon" ile biten öyle çok kelime var ki... Hemen tümü ABD ve Britanya kökenli. Hem de çok uzun yılardır var, yeni değil bunlar. Burada yazamayacağım türleri de var. Kısacası, enflasyon sorunu sürdükçe, enflasyonun da enflasyonu ortaya çıkıyor. Kullananlar da oluyor.

Enflasyon Haziran ve Temmuz 2023'te de şok yedi. Ocak 2024'te de yedi. Bu nedenle 4 Mart'ta açıklanan Şubat TÜFE enflasyonunun (TÜİK, İTO ve ENAG) yüzde 4 ve 5 arasında olması bana şaşırtıcı gelmedi, düşük bile geldi. 31 Mart seçimi sonrasında bir şok daha geleceği beklentisi yaygın. Otomobil talebinin çok hızlı artması bir gösterge. Her şoktan sonra saydırma sürüyor.

Yetkililer ve danışmanlar enflasyonun Ekim 2023'ten itibaren düşeceğini söylüyorlardı. Sonra Şubat ve Mart 2024'te düşecek oldu. Haziran 2024 ve sonrasında hızla düşecekti. Saydırma devam ediyor. En son gördüğüm Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz'ın sözleri:

"Ocak ayına göre ivme kaybetse de Şubat ayı enflasyonu beklentilerin üstünde gerçekleşmiştir... Dezenflasyon sürecinde yılın ikinci yarısında belirgin sonuçlar alınacaktır. 2025 yılında enflasyonla mücadele süreci çok daha hızlanacaktır. Orta vadede, 2026'da, tek haneli enflasyon oranlarına yeniden ulaşmaya kararlıyız."

Dediğim gibi, saydırma devam ediyor; 2024 yılının ikinci yarısı, 2025 yılı ve 2026. İktidar, 31 Mart yerel seçimlerini de kazanıp hükmetmeyi yükselterek sürdürmek istiyor. Bunun yolu da tüketimden geçiyor. Büyüme deseler de, işin aslı tüketimdir. Ulusal gelir hesapları açıkça gösteriyor.

Peki enflasyon ne olacak? Cumhurbaşkanlığı kabinesi toplantısında enflasyon ve "fahiş fiyat artışları" da konuşulmuş. Ne güzel. TCMB dün, "ilave sıkılaşma adımları" attı ve bankaların kredi büyüme hızlarını düşürmelerini istiyor. Geç değil mi? Bu soruyla birlikte, aklıma, enflasyonu düşürmek için önerilen ve bazıları da uygulanan alışılmışın dışındaki birkaç önlem geldi.

Önerilerden birisini 1980'lerde Abba Lerner ve David Colander yapmıştı. Bu öneriyi açıklamadan önce Colander ile ilgili birkaç anımı yazmak istiyorum. Hemen belirteyim, anıların sonuncusu benim için beklenmedik ve üzücü oldu.

Colander'ın adını ilk kez 1980'lerde Lerner ile birlikte yazdıkları "Piyasacı Bir Anti-Enflasyon Planı" (MAP: A Market Anti-Inflation Plan) kitabı ile duymuştum. Colander, enflasyon süreçleri konusunda özellikle 1980'lerde çalışmalar yaptı; doktora tezinin konusu stagflasyon idi.

İktisat eğitimi, iktisatçı görüşleri ve iktisatçı davranışları konusunda çalıştı, makaleler kitaplar yazdı. Bu nedenle kendisine "iktisatçıların sosyoloğu" dediler. İktisada Giriş, Mikroiktisat, Makroiktisat, İktisadi Düşünceler Tarihi konularında çok baskı yapan ders kitapları yazdı.

2000'li yıllarda Karmaşıklık İktisadı (Complexity Economics) konusunda da yayınlar yaptı. Karmaşıklık iktisadına göre, gerçek ekonomi karmaşık bir yapıdır, neoklasik iktisadın söylediğinin tersine piyasalarda denge mümkün olmakla birlikte istisnai olarak vardır.

Karmaşıklık iktisadı; ekonomiyi karmaşık bir dinamik sistem olarak ele alıyor ve davranışsal iktisat, kurumsal iktisat, Marksist........

© T24