Diğer

25 Aralık 2023

Bir önceki Almanak 2023 yazımda, 2023 Türkiye’sinin temel ekonomik ve mali göstergelerinin gelişimini anlatmıştım. Bugün ise sosyo-ekonomik çerçevede neler yaşadığımızı, ücretler, istihdam, yoksulluk, barınma, demografi, gelir dağılımı, yaşam memnuniyeti gibi veriler üzerinden 2023’te emekçinin durumunu değerlendireceğim.

Sosyo-ekonomik görünüm özellikle ekonomik görünüme paralel değişikliklere uğrar. Örneğin, yüksek enflasyon, asgari ücret ve diğer ücret/maaş ayarlamalarını gerektirirken, aynı zamanda bu ayarlamaların düzeyi ve sıklığı maliyet ve talep üzerinden enflasyon oranı ve enflasyon beklentileri üzerinde etkilidir. Aynı şekilde büyüyen bir ekonomide büyümeden pay alması gereken emek sınıfı, ücret düzeyi ve verimlilik üzerinden de gelecekteki büyüme oranını belirleyici rol oynar.

Önce 2023 yılında ücretlilerin sayısına ve ücretlerdeki değişime bakalım. Türkiye’de 2023 yılında kayıtlı ücretli sayısı geçen yıla göre 335.980 kişi artarak 15.277.929 kişi oldu. Geçen yıla göre ücretli sayısı yüzde 2,6 arttı. Önceki yıllarda olduğu gibi ücretliler en fazla hizmet sektöründe çalışmaya devam etti. Sanayide kayıtlı ücretli sayısı azalırken, yaşadığımız 6 Şubat depremleri sonrasında ise inşaat sektöründe çalışan ücretlilerin sayısı artış gösterdi.

Asgari ücret yüksek seyreden enflasyon nedeniyle 2022’de olduğu gibi 2023 yılında da iki kez arttırıldı, bu yılki artış oranı yüzde 100’ü aştı. Emekli maaş artışı yılın ikinci yarısında enflasyonu göğüslemekten çok uzaktı. Kök maaş sorunu çözülemedi. Emekliler yoksullukta eşitlendi adeta.

Asgari ücret ocak ayında 8.506 TL ve temmuz ayında 11.502 TL olarak belirlendiğinde Türk-İş’in açıkladığı açlık sınırının altında kalmıştı bile. Bugün asgari ücret açlık sınırının 2.653 TL altında ve bu tutar asgari ücretin dörtte birine karşılık geliyor.

Bir seçim vaadi olarak en düşük memur maaşı yüzde 100 civarı zam ile 22 bin TL’ye çıkarılırken, diğer maaşlarda böyle bir artışa gidilmedi. Kamu çalışanlarının enflasyon karşısında eriyen satın alma gücünü yerine koymada, maaşlara yapılacak artış hem seyyanen hem de yüzdelik zam şeklinde yapılınca, en düşük ve en yüksek memur maaşı arasındaki makas daralmaya başladı.

2023 mayıs ayında bedava doğal gaz etkisiyle enflasyon neredeyse 0 olmasaydı (şu yazımda anlattım) ilk altı aylık asgari ücret, çalışanların/emeklilerin ücret/maaş zamları daha yüksek olacaktı. Doğal gaz etkisiyle Temmuz 2023 asgari ücret ve çalışan/emekli maaş zamlarının beklenti altında kalışı, kısmen Ocak 2024 ücret/maaş zamlarında da kendini gösterecek.

Ücret/maaş artışının belirlenmesinde TÜİK enflasyon verisi baz alınıyor. Oysa hane halkı bütçesinden en büyük pay temel harcamalara ayrılıyor ve bu temel harcama kalemlerinin enflasyonu TÜİK’in açıkladığı manşet enflasyonun çok üstünde. Sadece bu durum bile enflasyonun dar gelirliler üzerinde daha yıpratıcı etkileri olduğunu gösterir.

TÜİK Hanehalkı Bütçe Araştırması'nın 2023 sonuçları henüz yayımlanmadı ama 2022 sonuçlarına göre harcamalar içinde en yüksek payı yüzde 22,8 ile gıda harcamaları alırken, ikinci sırayı yüzde 22,4 ile konut ve kira harcamaları, üçüncü sırayı ise yüzde 21,3 ile ulaştırma harcamaları aldı.

2024 Mart'ta yerel seçimlerin olması asgari ücret konusunu daha da önemli hale getiriyor. Ayrıca sıkı para politikası sonucu büyümenin yavaşladığı, artan kredi maliyetinin etkilerinin şirketler üzerinde görüldüğü bir ortamda, çalışma barışını sağlayacak bir ücret artış oranı belirlemek zor. Ama enflasyonla mücadelenin ücretlerin baskılanması üzerinden devam etmesi, var olan adaletsizlikleri daha da arttıracak. Emeğin milli gelirden aldığı pay da gerilemeye devam edecek.

Ücret/maaşı elde edebilmek için elbette iş bulmak gerekiyor. 2023’te işsizlik ve istihdam oranı verileri de şöyle gerçekleşti:

En son açıklanan işsizlik oranı ekim ayına aitti, yüzde 8,5 olarak gerçekleşti. Ocak ayındaki yüzde 9,7 seviyesinden gerileme olması iyi bir gelişme. Ocak ayında 3.424 bin olan işsiz sayısı 3 milyonun altına geriledi ve 2.961 bin kişi oldu.

Bir de atıl........

© T24