141 sene sonra reji sözleşmesini dilimize kazandırmaya çalıştım. Hem fransızca hem de osmanlıca metine sadık kalarak içerikten kopmadan bir girişimde bulundum. Umarım, konu üzerine çalışan öğrencilerimiz ve akademisyenler için faydalı olur.

Doç.Dr. Engin YILMAZ

Régie co-intéressée des tabacs de l’empire ottoman

(OSMANLI İMPARATORLUĞU ORTAK GİRİŞİMLİ TÜTÜN TEKELİ)

(Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l-Menfaa Reji Şirketi)

Memalik-i Şahane Duhanları Müşterekül Menfaa Reji İdaresinin Şartname ve Nizamnamesidir.

Aşağıda belirtilen kuruluşlar:

Söz konusu Şirketin ikametgahı İstanbul’da olacaktır. Faaliyetlerini yürütürken Osmanlı kanunlarına tabi olacaktır. Osmanlı yargı yetkisi altına girecektir.

Şirket’in Yönetim Kurulu’nun merkezi İstanbul’da olacaktır. On üyeden oluşacaktır. Şirket, Reji sisteminin yürürlükte olacağı ve Şirket’in tahsilat yapmakla yükümlü olacağı tüm İmparatorlukta ve yurtdışında gerekli olan her yerde şubeler ve acenteler kurma yetkisine sahiptir.

Tütün kaçakçılığının önlenmesi için görev alacak memurları tayin edecektir; bu memurların üniformaları, aynı sınıftaki devlet memurlarınınkine uygun olarak Maliye Bakanlığınca tarafından belirlenecektir. İmparatorluk, kendi payına, kaçakçılığın önlenmesi için şirkete tam destek verecektir. Kaçakçılar yasalara uygun olarak cezalandırılacaktır.

Şirket, gerekli sermayeyi hisse senedi ihraç ederek artırma seçeneğine sahip olacaktır. İşletmenin sermayesi 100.000.000 (yüz milyon) frank yani 4.000.000 (dört milyon) İngiliz lirası veya 4.400.000( dörtmilyon dörtyüzbin ) Osmanlı lirası olacaktır. Hisse senetlerinin çıkarılma yöntemi şirketin ana sözleşmesi ile belirlenecektir. Hisse senedi ihracı başlangıçta 2.200.000 Osmanlı Lirasını geçmeyecek ve İmparatorluk (Saltanat-ı Seniyye) makamı ve Düyun-u Umumiye İdaresi’nin ortak rızasıyla artırılabilecektir.

Şirket, tütün ürünlerinin üretimi ve depolanması amacıyla inşa ettiği binalar için emlak vergisinden, geliri üzerinden alınan vergiden ve patent vergisinden muaf olacaktır.

Ayrıca, ihraç ettiği hisselerin yanı sıra İmparatorluk (Saltanat-ı Seniyye) makamı ya da özel şahıslarla yaptığı sözleşmelerde de damga vergisinden muaf olacaktır. Şirket ile sözleşme yapan özel şahıslar damga vergisinden muaf olmayacaktır.

Şirket tarafından ruhsatlandırılan tütün satan dükkanlar, tütün satışından elde ettikleri gelirler bakımından damga vergisinden muaf olacaklardır.

Şirket tarafından tütün yerleştirmek ve üretmek için kiralanan dükkanlar ve tesisler mevcut tüm harç ve vergilere tabi olacaktır.
Aynı durum Şirket’in çalışanları ve işçileri için de geçerli olacaktır.

Madde I’de ismi geçenler; Ana Sözleşmenin onaylandığı gün, İstanbul’daki Osmanlı bankasına, İmparatorluk (Devlet-i Aliyye) ve Düyunu Umumiye Meclisi adına, borsa fiyatına göre hesaplanacak 100.000 Osmanlı Lirası tutarında nakit para(gümüş) veya Osmanlı tahvili ödemeyi taahhüt ederler. İmtiyaz sahipleri, Madde 1’de belirtilen altı aylık süre içinde Şirketi kurmayı başaramazlarsa: 50.000 Osmanlı Lirası Düyun-u Umumiye ve geri kalanı da İmparatorluk (Hükümet-i Seniyye)’a verilecektir. Aynı durum, Şirket’in Madde 1’de belirtilen dokuz aylık süre içinde faaliyete geçmemesi halinde de geçerlidir. Ayrıca, bu durumda imtiyaz sona erecektir.

Söz konusu teminat, Şirket söz konusu süre içinde faaliyete geçer geçmez devralanlara geri verilecektir. Şirketin bu şartnamenin hüküm ve koşullarına tam olarak uymaması halinde, İmparatorluk (Hükümet-i Seniyye) , Düyunu Umumiye ile mutabık kalarak, ihlalin imtiyazın sona ermesine neden olacak nitelikte olup olmadığına karar verecektir.

Bu konuda aralarında anlaşmazlık çıkması halinde, İmparatorluk ve adı geçen Düyunu Umumiye hakime başvurabileceklerdir.

Hakim, ihlalin imtiyazın sona ermesine neden olacak nitelikte olduğunu tespit ederse fesh işlemi mahkemelerce ilan edilecek ve Şirket, İmparatorluk ile Düyunu Umumiye arasında eşit olarak paylaşılmak üzere, tazminat olarak 100.000 Osmanlı Lirası ödemekle yükümlü olacaktır. Bu meblağın ödenmesini sağlamak amacıyla, şirketin taşınır ve taşınmaz mallarına el konulacak ve söz konusu meblağa kadar olan kısmı, satıştan elde edilecek gelir yukarıda belirtildiği şekilde paylaşılmak üzere açık artırmayla satılacaktır.

Şirket, 28 Muharrem 1299 tarihli(15 Ekim 1881 ) Kararname ile oluşturulan Düyun-u Umumiye İdare Meclisi’ne ve söz konusu kararnamede belirtilen borcun tamamen ödenmesi halinde Hükümete (hükümet-i seniyye), gelir elde edilmese dahi yıllık 750.000 Osmanlı Lirası (redevance fixe) ödeyecektir.

Şirket’in faaliyete geçtiği tarihten itibaren ödenebilir hale gelecek olan bu sabit ödeme altın olarak, her seferinde üçer aylık eşit çeyrekler halinde ve peşin olarak, yani 1/13 Mart, 1/13 Haziran, 1/13 Eylül ve 1/13 Aralık tarihlerinde ödenecektir.

Şirketin yıllık brüt gelirinden söz konusu yıllık sabit ödeme düşülüp, hammaddelerin satın alma fiyatı dahil olmak üzere idari ve üretim maliyetleri, hissedarlar tarafından hisseleri üzerinden fiilen Şirket hazinesine ödenen sermaye üzerinden aşağıda belirtilen faiz ve Şirket kurucularına verilen ve aşağıda belirtilen komisyon düşüldükten sonra kalan kâr, aşağıdaki esaslara uygun olarak İmparatorluk(Hükümet-i Seniyye), Düyun-u Umumiye İdaresi ve Şirket arasında paylaşılacaktır:

Düyun-u Umumiye Yönetim Kurulunun payı, 28 Muharrem 1299 tarihli Kararname’de belirtilen kamu borcu ödenir ödenmez İmparatorluğa aktarılacaktır.

Şirkete ödenen sermaye 2.200.000 Türk Lirasını aşmadığı sürece hisse sahiplerine yıllık %8 oranında faiz ödenecektir. Bu tutarın üzerinde, faiz toplamın sadece %7’si üzerinden hesaplanacaktır. Bir yıllık gelirin ödenmiş sermaye üzerinden söz konusu vergiyi ödemeye yetmemesi durumunda, eksiklik bir sonraki yılın kârından düşülecektir.

Kurucu hakkı olarak imtiyaz sahiplerine tahsis edilen komisyon; yıllık sabit ödeme (redevance fixe), hammadde alım fiyatı dahil idari ve üretim maliyetleri ve ödenmiş sermaye üzerindeki vergi düşüldükten sonra kalan kârın en fazla iki milyon Türk Lirasına kadar %5’ini; en fazla üç milyona kadar olan fazlalık üzerinden %3’ünü ve daha fazlası için %2’sini içerecektir. Eğer şirket gelecekte, kaçınılmaz bir nedenle, İmparatorluk topraklarının bir bölümünde, tütün tekelinin mevcut Hüküm ve Koşulların koşullarına uygun olarak işletilmesine devam edemeyecek duruma gelirse, işbu nizamnamenin yürürlüğe girmesinden önceki beş yıl boyunca İmparatorluğun söz konusu bölgesinde tütün tekeli için İmparatorluk tarafından alınan ortalama gelirle orantılı olarak, yukarıda belirtilen yıllık sabit ödeme için (redevance fixe),bir indirim talep edebilir. Şirketin taşınır ve taşınmaz malları, hem İmparatorluğa karşı hem de Düyun-u Umumiye Yönetim Kurulu’na karşı, işbu Hüküm ve Koşullardan doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesinden imtiyazlı olarak sorumlu olacaktır.

İşbu şartnamenin hükümlerinin düzgün bir şekilde uygulanmasını denetlemek amacıyla, İmparatorluk, şirket yönetim kurulu’nun İstanbul’daki her toplantısına katılacak ve orada bulunacak bir müfettiş atayacaktır. Şirket tarafından karşılanacak ve genel yönetim giderlerine eklenecek olan söz konusu müfettişin ücreti ise, söz konusu şirketin ana sözleşmesi Bab-ı Ali tarafından onaylandığında İmparatorluk ile şirket arasında düzenlenecek ayrı bir anlaşmayla belirlenecektir.

İmparatorluk ile şirket arasındaki tüm iletişimler bu müfettiş aracılığıyla yapılacaktır. Buna ek olarak, İmparatorluk, ayrıca, denetim hakkını, kendisi tarafından istihdam edilen bir veya daha fazla müfettiş aracılığıyla kullanabilir; bu müfettişler, Yasal Denetçi ile aynı şekilde, şirketin faaliyetlerini teftiş etme, defterlerini ve imtiyazın işletilmesine ilişkin diğer belgeleri ve şirketin işletilmesine ilişkin diğer belgeleri inceleme hakkına sahip olacak ve imtiyazın işleyişini ve şirketin depolarını denetleyebilecektir. Şirketin bir çalışanının huzurunda kasasını kontrol edebilir, faaliyetlerini sorgulayabilir ve raporlayabilir, ancak şirket yönetime müdahale edemezler. Düyun-u Umumiye İdare Meclisi, 28 Muharrem 1299 tarihli Kararnamede belirtilen borç tamamen ödenmediği sürece, İmparatorluk ile aynı muhataplık haklarına sahip olacak ve bir müfettiş atama hakkını kullanırsa, bu temsilci İmparatorluğun atadığı kişiyle aynı ücreti alacaktır.

Bu imtiyaz 30 yıllık bir süre için verilmektedir. Bununla birlikte, imtiyazın sona ermesi halinde, imtiyaz, sona erme tarihinden en az bir........

© Para Analiz