Sigmund Freud 20. yüzyılın en ünlü psikoloğu olabilir. Ancak modern dünyanın oluşumunda onun etkisi muhtemelen B.F. Skinner'ınki ile karşılaştırılamaz.

B.F. Skinner tarafından 1930 yılında icat edilen Skinner Kutusu, bir hayvanın belirli hedefli davranışları sergilemesi için düzenli ödüller ve cezalar yoluyla eğitildiği bir kafestir. Skinner'a göre bu yaptığı deneyler, hayvanlar ve insanların özgür iradeye sahip olmadığının ampirik kanıtını sunuyordu. Kendisi ve birçok davranışçı meslektaşı için özgürlük duygumuz, hatta bilincin kendisi bile karmaşık, psikolojik bir yanılsamadır. Bu görüşe göre hepimiz, çevremizin ve koşullandırmalarımızın kuklalarıyız.

Skinner, çok da alçakgönüllü biri olmasa gerek. Çünkü insan davranışını kontrol etmenin gerçek ve son anahtarını bulduğunu düşünüyordu. Skinner, Thoreau’nun meşhur romanı Walden’dan esinlenerek, 1948'de ütopik roman Walden Two'yu yayımladı. Bu kitap, özgür olarak kabul edilebilecek tek gerçek kişinin bu ortamı tasarlayan mimar olduğu, yukarıdan tasarlanmış sözde bir “cennet”i tasvir ediyordu. Walden Two romanında içinde yaşadığımız dünyaya aynı dönemde yazılan distopik ütopyalara, Orwell'in 1948'de yazdığı 1984'üne ve Huxley'in 1931’de yazdığı Cesur Yeni Dünya'sına bazı açılardan benzer.

Kitabı farklı ve günümüzün şartları ve piyasaları açısından alakalı kılan şey, Skinner'ın romanının koşullanma etrafında inşa edilmiş bir toplumu hayal etmesidir. Romanın, dünyamız ve piyasalarımızla ilgili bazı dikkate değer benzerlikleri var.

Romandaki ütopyanın tasarımcısı Frazier'e göre çoğu insan planlama sorumluluğundan kurtulmak istiyor ve Walden Two'da bireylerin siyasi sorumluluklarını ilgisizlik nedeniyle uzmanlara bırakmalarının yanında, çevreleri üzerindeki tüm kontrolü Skinner'ın altında yaşadıkları "Kod" olarak adlandırdığı şeyi yazan ve yönetenlere teslim etmeleri söz konusu.

Aslına bakılırsa, Walden Two'da sıradan bireyin kurallara meydan okumasının engellenmesi değil; onu temelde güçsüz kılan, kuralların kendisinin, onun altında yaşayanlar için kasıtlı olarak açıkça ilan edilmemesidir. Frazier'in belirttiği gibi: "Aynı amaca ulaşmak için planlama ve yönetim mekanizmalarını kasıtlı olarak gizliyoruz."

Aynı Walden Two’da olduğu gibi bizim yaşantılarımızda ve piyasa davranışlarında da şartlanmanın etkileri var. “Kod’un” da ne olduğu çoğu zaman belli belirsiz.

Mesela FED ile piyasalar arasındaki etkileşime bakalım. Önceki basın toplantısında FED Başkanı Jerome Powell, ABD ekonomisindeki finansal koşullara değindi. Doğrudan finansal koşullara, piyasaya dayalı finansal koşulların birkaç ay öncesine göre daha sıkı olduğunu söyledi. Böylece finansal koşulların sıkılaştığı ve........

© Ekonomim