Sosyalizm 1914 öncesinde çok yaygın bir siyasal akımdı ancak Marksist entelektüellerin dahi tümü belirsiz formüllerle ikna olmuyordu. Örneğin büyük ekonomist Tugan-Baranovsky genel olarak Antik dünyanın estetiğine övgü yağdırırken –küçük bir kent olan Pompei’den bahseder- sosyalist toplumun nelere önem vereceğini anlatır. Ayrıca sosyalizmde oluşacak medeniyeti Rönesans İtalya’sının şehir devletlerine benzeterek devamlılık hipotezine uyan bir girdi yapar. ‘Modern sosyalizmin neşeli ve kendisine güvenli bir hümanizm, güzel bir rüya olan İtalyan Rönesans’ına bir geri dönüş’ olduğunu da ekler. Tugan’a göre sosyalizm bu nedenle ikna ediciydi ve bireyin ezilmeyeceğinin garantisiydi. Rönesans’a geri dönüşten başka ‘hangi toplumsal ideal 20. Yüzyılın başında sadece proletaryayı değil tüm sınıfların en üstün insanlarını’ kendisine bağlayabilirdi? Kısa süre sonra fiilen var olan sosyalistlerin ve sosyalizmlerin kendi hümanist ve Kantian yaklaşımıyla ilgilerinin olmadığını veya kalmadığını düşünecek ve uzaklaşacaktır.

Büyük tasarım olarak evrensel geçerliliğe sahip olma iddiası çöktü. Ancak bundan dolayı işler düzelmiş olmayıp projesiz kalan ve son 200 yılda nüfusu aşırı artan –gerçi bu tartışmalı bir konu- insanlığın büyük çoğunluğu için gelecek risklerle dolu görünüyor. Distopyaların bu kadar yaygınlık kazanmasının nedenleri de kimsenin pek ilgilenmediği Slavyofil –Batıcı olmayan ve anti-Marksist karakterdeki- Rus etno-politik düşüncesinin –mesela en büyük örneği Lev Nikolayeviç Gumilëv- bu derece yaygın olmasının nedenleri de burada yatıyor olabilir. Sadece SSCB’nin bıraktığı jeostratejik boşluk tam olarak dolmamakla kalmıyor solun projesiz kalmasının yarattığı vakum da giderek kalıcı hale geliyor. Ancak şu aşamada yapacak pek bir şey yok.

János Kádár’ın “realitede var olan sosyalizm” dediği sistem –gençlik ideallerine uymayan ama yine de kapitalizmden iyidir dediği şey- genel bir teori değil özel bir model olarak görülebilir. Ama bu model ihracat-ithalat yoluyla pek çok ülkede az çok farklı olarak da olsa bir dönem denenmiştir. Sosyalizmin hemen her tarihte, coğrafyada ve kültürde duruma göre bir süre sonuç vermiş ve sonra çökmüş veya o kadarını bile yapamamış başarısız modeli analitik olarak F(x1, x2, x3) şeklinde yazılabilir. Başka türlüsü henüz görülmediğine göre hala temel modelimiz budur. Buna........

© Ekonomim