Marx enclosure –eski İngilizcede hukuk dilinde inclosure; çitleme, açık arazileri kapatma- hareketine Kapital’in birinci cildinin orijinal baskıya göre 24. bölümünde, 1872-1875 Fransızca baskısından hareketle 26-31. bölümleri arasında ama en çok 27. bölümde yer verir. Marx’a göre kapitalizm İngiltere’de 15. yüzyılın son 30 yılında ve 16. yüzyılın başında doğmuştur ve 16. yüzyıl başıyla 15. yüzyıl sonunu bir uçurum ayırır. Thomas More’un Utopia’da 1516 yılında bahsettiği ve Evsei Domar’ın 1960’larda ele aldığı “insan yiyen koyunlar” temasına gönderme yapar. Flandre’da yünlü manüfaktürün canlanması ve yün fiyatlarının artması çitlemelere yol açmış ve tarlalar hayvan yetiştiriciliğine yol açmak için boşaltılmıştır. İngiltere’deyse Henry VII ve Henry VIII zamanında çıkarılan bütün yasalara rağmen topraklarından koparılan köylüler proleterleşme sürecine veya yoksulluğa-dilenciliğe itilmiştir. İlk saptama budur.

Bu gelişmeler İngiltere’de serfliğin sona ermesinden yaklaşık 100 yıl sonra olmaktadır. Feodalizm denen şey –ki 19. Yüzyıl ortasına kadar böyle bir –izm yoktu; 17. Yüzyıl İngiliz hukukunda ‘feodal sistem’ denmişti ve sonradan ‘feodalite’ terimi de icat edildi ama ‘feodalizm’ mevcut değildi- 14. yüzyılın sonunda temelde sona ermiş fakat köylüler topraklarında kalmıştı. Felakete ve kapitalizmin gelişimine yol açan, köylü kökenli sanayi işçilerini ve tarımda çalışan gündelikçi sınıfı yaratan neden serfliğin bitmesinden çok köylülerin geçimlik toprağa sahip olma haklarını kaybetmeleridir. Esasen feodal denen dönemde sadece serfler ve lordlar yoktu; çok sayıda ara kategori mevcuttu. Serfler nüfusun yüzde 30’unu ancak oluşturuyordu. Asıl darbe yiyenler ara kategoriler veya (tam) serf olmayan köylüler oldu. Elizabeth I zamanında yoksulluk bir olgu olarak kabul edilmiş ve yoksullara yardım için adı konmadan “yoksullara yardım vergisi” çıkarılmıştı. Ama aynı Elizabeth kentlerde işsiz yakalanan yoksulların korkunç şekilde cezalandırılmalarını da uygun görmüştü. Reform sonrası Kilise topraklarına el konulması geri kalan topraklara el konulmasını daha da kolaylaştırmıştı. Sonuçta İngiltere’de yeomanry 1750 civarında tükenmiş ve yerini lordlardan daha kaba ve vahşi bir zengin köylülük almıştı. 1698 gibi geç bir tarihte bile İskoçya’da “eski feodal yasaların canlandırılması” ticaret ve manüfaktür yüzünden işsiz ve yoksul düşen köylülerin kurtarılması için çare olarak öne sürülebiliyordu. Anlatı böyle devam eder.

Çok sayıdaki köylü-serf isyanına rağmen, feodalizm dönemi çok daha güvenli ve kapitalizmin şafağındaki yoksullukla karşılaştırılmayacak kadar insancıl görülüyor. Stuart restorasyonuyla toprak sahipleri feodal haklarının özel mülkiyet hakkına dönüştürülmesini ve serflere/köylülere karşı yükümlülüklerinden arındırılmalarını sağlayan, tarım işçilerini zorunlu ikamete mecbur eden yasalar çıkardılar. 1688 ise kamu arazilerinin........

© Ekonomim