“Türkiye nasıl kurtarılabilir?” sorusunu, en azından yazılı bir esere başlık yaparak mesele haline getiren, Sultan Abdülmecid’in kızı Seniha Sultan’ın oğlu, II. Abdülhamid’in yeğeni Prens Sabahaddin’dir. Bu çifte damat torunu “sultanzâde” (dedesi Damat Gürcü Halil Rıfat Paşa da II. Mahmut’un kızı Saliha Sultan ile evlenmişti) tam olarak bu başlıkla kaleme aldığı broşüründe (1918) çözümü birey temelli, âdem-i merkeziyetçi, hür teşebbüse dayalı ve halkın hükümeti kontrol ettiği bir sistemde bulmuştur. Görüşlerinin tartışmalı tarafları bir yana, memleketin bu ilk namlı liberali ve Ziya Gökalp’ten sonraki öncü sosyoloğu özünde vatandaşların iktidara hesap sorduğu bir sistem tahayyül ediyordu. Kendisi Kurtuluş Savaşını da destekler bir pozisyon almıştı ama hanedan mensupluğu sebebiyle 1924’te ülke dışına kaçmak zorunda kaldı.

Vergi, bireyin siyasal sistemde merkeze geçerek vatandaşa dönüşmesinin önemli bir aracıdır. Vergi veren birey kamudan hesap sorar. Devlet otoritesinin ceberut biçimde kendisine dayatılmasına; itibar, milliyetçilik, hizmet safsatalarıyla, daha doğrusu bu kavramların suistimal edilmesiyle, kamunun, yani kendi parasının israfına, ihtilâsına (aşırılmasına, yürütülmesine) müsaade etmez. Amerikan Bağımsızlık Savaşının (1765 – 1783) ateşini yakan ve kolonilerde yaşayan halkın İngiliz Kraliyetine isyanının meşruiyetini ihtisar eden (özetleyen) sloganın, “Temsiliyet olmadan vergilendirme olmaz.” şeklinde ifade edilmesi bundandır. 1865’te İngiliz birey hakları hukuku geleneğine dayanılarak James Otis, Jr. tarafından söylenen bu söz, İngiliz parlamentosunca kendi seçtiği vekiller aracılığıyla temsil edilmeyen kolonilere vergi salınmasının reddiyesinin ifadesiydi. Zira, vergiyi veren vatandaş bunun oranı, şekli ve ne biçimde harcandığı üzerinde söz sahibi olmak istiyordu. Bu sözün zemini o kadar kuvvetli ve birey hakları bakımından o derece önemliydi ki Amerika kıtasında yaşayan tebaaya İngiliz siyasetinin önemli isimlerinin de hak vermesinin ve yaşlı William Pitt (1708 – 1778) gibi başbakanlık yapmış siyasetçilerin dahi bu istekleri destekleyen bir çözüm arayışına girmesinin yolunu açmıştı.

Bizde........

© Ekonomim