Demokratik yollardan seçil­miş yönetimi devirme kas­tıyla 15 Temmuz 2016’da gerçekleşen darbe girişimi ve ar­dından gelen diğer şok gelişme­lerle yön arayışına giren Türkiye ekonomisine yönelik sermaye ha­reketleri henüz sağlıklı bir rotaya oturamadı.

Yıllar itibarıyla ülkeye sermaye girişleri artmakla birlik­te, kaynak dağılımı radikal biçimde değişti. Dış kaynak temininde ağır­lık doğrudan yatırım ve portföy ya­tırımlarından borçlanmaya kaydı.

15 Temmuz silahlı darbe girişimi bugün 8’inci yılını doldurdu. Kal­kışmanın ekonomik alana etkile­ri hala tartışılırken, asıl bunun ar­dından, küresel ve ulusal ekono­mide değişen dinamikler, bölgesel savaşlar, Türkiye’de gerçekleşen önemli siyasal değişimler, üç yıl ka­dar süren küresel pandemi ve geçen yıl şubat ayındaki büyük deprem­ler gibi gelişmeler bu döneme dam­gasını vurdu. Türkiye ekonomisi­ne ilişkin diğer göstergeler gibi dış kaynak girişlerinde de bu dönemde ciddi dalgalanmalar yaşandı. Anı­lan dönemde sermaye hareketleri­ne esas olarak küresel ekonomide­ki trendlerle birlikte Türkiye’de si­yasal, sosyal ve ekonomik alandaki gelişmeler yön verdi.

Küresel yatı­rımcıların Türkiye’ye doğrudan ya­tırımlarında 15 Temmuz öncesin­de zaten başlamış olan kan kaybı bu dönemde kronikleşirken, hisse se­nedi ve DİBS alımı yoluyla yaptık­ları portföy yatırımlarında ise kur ve faiz paralelinde sert iniş çıkış­larla istikrarsız bir seyir yaşandı. Borçlanmaya dayalı kaynak girişle­rinde ise özellikle son üç yılda rekor düzeyde büyüme gözlendi.

Toplamda sermaye girişleri yıl­lar itibarıyla artarken kaynakların payı önemli oranda değişti. 2015’te 6,3 milyar dolar olan üç alandaki yıllık net dış kaynak girişi, 2023’te 52,5 milyar dolara çıkarken, bu­nun 39,5 milyarı borçlanma yo­luyla geldi. Sekiz yılın toplamında 172,2 milyar dolar olan üç alandaki net sermaye girişinin 98,4 milyarı borçlanma ile sağlandı. Bu dönem­de verilen cari açığın yarıdan fazla­sı bununla finanse edildi.

Doğrudan yatırım kararları bel­li bir araştırma süreci ile çok önce­den verildiği için, darbe girişimi­nin ilk yılında bu alanda olumsuz etki hemen hissedilmedi. 2016’nın ilk yarısında yabancıların toplam 5,8 milyar dolar olan doğrudan ya­tırımları, darbe girişimi şokunun devam ettiği yılın ikinci yarısında 8 milyar dolarla ilk yarıdakinden daha da yüksek tutarda gerçekleşti. İlk altı ayda önceki yılın aynı döne­mine göre yüzde 25,2 düşen yatırım tutarı, ikinci altı ayda da yüzde 30,2 düşüş kaydetti. Buna göre darbe gi­rişimi öncesinde zaten var olan ge­nel düşüş eğilimi, sonrasında da devam etti. Böylece yılın tümünde doğrudan yabancı sermaye girişi 2015’e göre yüzde 28,2 düşüşle 13,8 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.

Türk girişimcilerin yurt dışındaki doğrudan yatırımları ise ilk altı ayda yüzde 17,1 düşüşle 1,6 milyar, ikinci altı ayda yüzde 51,3 düşüşle 1,5 mil­yar ve yılın tümünde yüzde 38,4 dü­şüşle 3,1 milyar dolar oldu. Giden ya­tırım gelenden düşüldüğünde 2015 yılında 14,2 milyar dolar olan net doğrudan sermaye girişi, 2016’nın ilk altı ayında yüzde 27,8’lik düşüşle 4,2 milyar, ikinci yarıda yüzde 22,1’lik düşüşle 6,5 milyar ve 2016’nın tü­münde yüzde 24,5 düşüşle 10,7 mil­yar 697 milyon dolara geriledi.

2015’te yabancıların mevcut portföylerinde 9,2 milyar dolarlık satış ve Türklerin yurt dışında 4,5 milyar dolarlık alımları ile portföy yatırımları cephesinde Türkiye’den toplam 13,9 milyar dolarlık bir ser­maye çıkışı yaşanmıştı. Darbe giri­şimi öncesi 2016’nın ilk yarısında ise 2025’teki büyük hacimli çıkış­ların yerini yüklü girişler almıştı. İlk altı ayda yabancıların Türki­ye’ye 9,2 milyar, Türklerin yurt dışı­na 274 milyon dolarlık portföy yatı­rımları ile bu alandaki net döviz gi­rişi 8,9 milyar dolar olmuştu.

Ancak silahlı........

© Dünya