R.3. Hamideli Tarih 04. Mayıs 2017 kapak. Kıral Yolu’nun Dinar-Çapalı ile Gelendost-Köke arası güzergâhı görülmektedir.

Makalenin amacı, Herodotos’un kaydettiği Kıral Yolu’nun Anadolu’daki güzergâhını belirlemektir. İpek ve Bağdat Yolu da denilen Kıral Yolu, Selçuk-Efes ile İran’ın Susa kentlerini bağlıyordu, fakat ülkemizdeki güzergâhı bilinmiyor; yol, yanlış olarak kâh Başkent Ankara’dan, kâh Emirdağ’dan geçirildi. Hâlbuki güzergâh Selçuk, Salihli [Sardes], Denizli, Dinar, Uluborlu, Kemer Boğazı, Kötürnek, Şarkîkaraağaç, Fele Pınarı, Eflâtun Pınarı, Beyşehir, Akise, Balıklağı Köprüsü, Tahtalı, Dinek, Karaman, Ereğli, Ulukışla, Çifte hanlar, Pozantı ve Tarsus şeklindeydi.

Açar Kelimeler: Kıral Yolu, via regia, Efes, Sardes, Uluborlu, Kemer Boğazı, Kelainai, Beyşehir, Karaman, Tarsus

“Yeni bulunan kanıt ve belge tarih bilgimizi değiştirebilir. Bu değişim, bilinmeyen yeni bir bilginin öğrenilmesi şeklinde olabileceği gibi, bilineni yanlışlayıp, doğrusunu ortaya koyma şeklinde de olabilir”. Yaklaşık 500 yıl önce Eğridir Gölü’nde vukû bulan coğrafî değişimin tarafımızdan fark edilmesi, birçok tarihî olayın vukû bulduğu yerin ve Kıral Yolu güzergâhının tespit edilmesine imkân verdi. Bu yol hakkındaki bilgi, tarihin babası sayılan Herodotos tarafından verilir. Herodotos’un, “2500 bm uzunluğunda ve hep meskûn yerlerden ve güvenlik içinde geçilir” diye tasvir ettiği Kıral Yolu’nun güzergâhını da aslında, yine Herodotos tarif etmiştir. [Açık.: bm: Bin metre].

Tarihin kaydettiği en eski karayolunun güzergâhının tespit edilme işi; İTÜ’nden sonra 1968 yılı, Karayolları Teşkilâtında hayata atılmış birisine nasip oldu. Bu iş bize, büyük bir sevinç ve heyecan verdi. Günümüzden asgari 3000 sene önce yapılmış ve Herodotos’un 2500 sene önce haber verdiği bu yolun, Türkiye’nin neresinden geçtiği hususu tartışmalı olagelmiştir. Kıral Yolu’nu, kimisi bugünkü başkent Ankara’dan, kimisi Emirdağ’dan, kimisi de Kayseri’den geçirmiştir. Elbette çeşitli medeniyetlere beşiklik etmiş Anadolu’da, çok sayıda yol kalıntısı vardır. Ama söz konusu olan Herodotos’un Kıral Yolu dediği ve hakkında geniş malûmat verdiği yol olup, açık olarak bilinen, başlangıç noktalarının Sart [Sardes] ve Susa şehirleri olduğu ve Kelene’den [Kelainai] geçtiği hususudur. Herodotos, bu yol hakkında şunları söyler:

“Bütün yol boyunca kıraliyet konutları, çok güzel kervansaraylar vardır; hep insanların oturdukları yerlerden ve güvenlik içinde geçilir. Lidya ve Firikya içerilerinde yirmi stathmetikos ya da konak boyunca uzanır ki, bu 94,5 parasang (Pare-seng: Parça taş = Fersah) tutar. Kıraliyet yolu fersah olarak daha iyi ölçülürse ve bir fersah 30 stad hesap edilirse ki gerçekte o kadardır, Sardes’den Memnon Sarayı denilen kıral konağına kadar 13500 stad; 450 fersah çeker. Günde 150 stad tutarsak bu yol tastamam 90 günde aşılır. Açık.: Herodotos Md. 189: Kıraliyet konutları; kıralın yolculuk yaparken gecelediği kervansaraylar, sonradan durak olarak kullanılmıştır.

Miletos’lu Aristogoras, Lakedaimonlu Kleomenes’e kıral konağına kadar üç ay yürümek gerektiğini söylerken doğru cevap vermiş oluyordu. Eğer biri çıkar da daha doğrusunu ararsa, buna Sardes ile Efes arasındaki bölümü de ekleyeceğim ve Hellen denizinden Susa’ya kadar [Memnon’un kenti] 14040 stad olduğunu söyleyeceğim; zira Efes-Sardes arası 540 stad gelir. Gösterilen 3 ayı böylece 3 gün daha uzatmak gerekir” (Herodotos, V.52-53-54).

Kıral Yolu, Kemer Boğazı veya tarihî Firik şehri Kelene’nin 20 mil şarkında bulunan ve benim de köyüm olan Gelendost-Kötürnek köyünden geçmektedir. Biz köyde, “şose” için “susa” deriz. Bu söylemde İran kıralının oturduğu tarihî Susa adının bir tesiri var mı bilmem. Kemer Damları sakini Yörük Mevlit Erdal [öl. 2015], bir gün bana “Ramazan Bey, Kötürnek köyü için İranlı derler” demişti. Biz, Eğirdir Gölü’ndeki değişimi ve Kelene’nin Dinar’da değil, Kemer Boğazı’nda olduğunu fark etmiş, Herodotos’un verdiği Kıral Yolu’nun güzergâhını da yaklaşık tespitle 2012’de Yol ve Tarih adlı kitabımızı yazmış, Miryokefalon Savaşı sırasında İmparator Manuel’in Kemer Boğazı’ndaki Kelene şehrine kadar geldiğini göstermiştik. Firederik Barbarossa’nın 1190 yılındaki 3. Haçlı Seferi kaynağı “Epistula de Morte Friderici imparator”da bu yolun, “Manuel’in hep kullandığı via regia”, yani Kıral Yolu olduğunu görmüş; bu hususu Prof. Veli Sevin’e haber verdiğimde; “Kıral Yolu için iyi bir delil bulmuşsun, benim kanaatim de, Kıral Yolu’nun güneyden geçtiği şeklindedir” demişti.

Bugünkü yollar üzerinden Sart ile Uluborlu [Ammûriye] arası, Sart-Denizli 145, Denizli-Dinar 113, Dinar-Uluborlu 44 bm olmak üzere toplam 302 bm, İbn Hordazbih’in verdiği rakamlara göre Uluborlu-Çarşamba çayı [Halys] arası ise 146 mil veya 216 bm tutar. Sart ile Halys arası, yani Lidya ve Firikya bölgelerindeki toplam uzunluk 518 bm eder. Bir fersah 5400 m hesabıyla 94,5 fersah 510 bm eder. Herodotos’un verdiği rakamlar bizim iddiamızla tam uyuşur; 8 bm fark, Sart ile Uluborlu arasında bugünkü........

© Dikgazete.com