Tarihî Coğrafyada Yeni Keşifler -New Discoveries in Historical Geography-
Har.1: Eğirdir ve Beyşehir Göllerindeki Coğrafî Değişim, Küçük Firikya (Mikra Phrygia) ve Tarihî Yollar.
Bu makalenin amacı, yaklaşık 18 yıldır yaptığım tarih ve tarihî coğrafya çalışmaları sırasında keşfettiğim yeni bilgileri başlıklar halinde vermektir. Böylece tarihte yapılan fahiş hatalar kısa ve öz olarak ortaya konulacak, bundan böyle yerli ve yabancı tarihçi, Göller Bölgesi ve çevresi hakkında doğru bir tarihî coğrafyaya kavuşacaktır.
Eğirdir ve Hoyran Gölleri, tarihte iki ayrı göldü ve iki göl arasında suları Hoyran’dan Eğirdir’e doğru akan, ağzı kaynağına yakın veya seyri kısa bir ırmak, bu ırmak üzerinde farklı birçok adı kaydedilen Yenice Köyü Köprüsü adlı bir taş kemer köprü vardı. 500 yıl önce coğrafî bir değişim vukû buldu. İki göl birleşti. Irmak ve köprü yok oldu.
Beyşehir Gölü de Kıreli ve Beyşehir olmak üzere iki ayrı göldü ve bu iki gölde hiçbir ada yoktu.
Bu konuda; Değişen Coğrafya ve Miryokefalon Savaşı, Yalvaç Meydan Muharebesi ve Kaşıkçıbeli Zaferi, Yol ve Tarih, Sütkuyusu Baskını ve Ammûriye, Ammûriye’nin Fethi Risalesi, Miryokefalon’un Yeri Isparta, 16. Asırda Hamid Sancağı gibi kitaplar çıkardım. Hamideli Tarih adlı yayında onlarca makale yazdım ve 15 kadar Bilgitoy’da tebliğler sundum. Tarihî metinleri araziyle yüzleştirerek, tarihî coğrafyayı ortaya çıkardım ve sonunda da tarih yorumlarımızın değişmek mecburiyetinde kaldığını gördüm. Tespit edebildiğim bu yeni bilgiler özetle şöyledir:
İbn Hordazbih, el-İdrîsî ve Peutinger’in verdikleri yollar. Bir adım 0.74 m, bir Roma mili bin çift adım: 1480 m.
Konstantin Porfirogenitus, askerî konakları: I Malagina (İnegöl), II Dorileon (Eskişehir), III Kaborkion (Bathys Rhyax: Kemer Boğazı) yanı; Anayol’u (Kıral Yolu) takiple, IV Kolonia (Konya Ereğli) yanı. Burada Anayol’dan ayrılıp, V Kayseri yanı (Kızılhan) şeklinde verir. Roma Askerî yolu bu şekilde şarka devam eder (Remsi, 1960: 221).
Kıral Yolu, via regia, İpek Yolu, Ana Ticaret Yolu, Tarikü’l-Cadde, Anayol, Basra Körfezi yanındaki Persepolis ve Susa şehri, Tarsus, Pozantı, Ulukışla, Ereğli, Karaman, Güneysınır yanında güneye döner. Tahtalı (Lata) köyü, Balıklağı köprüsü ve Akise (Akkilise, Medinetü’l-Leben) ve Beyşehir. Devamla Eflâtun Pınarı (Ayn-ı Burgus), Fele Pınarı (Nehrü’l-Ahsa), Yalvaç-Manarga (Rabaz-ı Konya), Kötürnek (el-Alemeyn, Hısnu’l-Meclis), Kemer Boğazı (Ābrū Mesmâne: Mukaddes Geçit, Medinetü’l-E/İndosyâne), Cevizlidere (Vadiü’l-Cevz) ve Uluborlu’ya (Ammûriye) gelir. Oradan da Dinar, Denizli, Alaşehir ve Salihli (Sardes) yanından Selçuk’a (Efes) gider (bk. Har.1).
Askerî Yollar: 1- Kemer Boğazı, Bozdurmuşbeli, Oynan, Şuhut, Afyon, Seyitgazi, Eskişehir, Bozüyük, İnegöl, İznik Gölü batı ucu ve Yalova Taşköprü (Kibotos). 2- Kötürnek (el-Alemeyn), Nasre’l-Akritî köyleri (Hüyüklü, Kurusarı, Eyüpler, Celeptaş), Basilyon Gölü başı (A. Kaşıkara), Arızlı (Kedrea, Kidros, Germe), Karamıkkaracaören (Belumin, Polemon, Eylemi, Hades, Ades), Maderi nehri (Kırkgöz Köprüsü), Bolvadin, Kastora (Bayat), Massisa (Bardakçı), Libadhia (Eskişehir), Batransia (?), Mastara nehri (?), Bursa-İznik. 3- Arızlı’dan sonra el-Sind (Demirbel, Çoru, Hacıyakup), Uzunpınar, Sinnade (Mahmutköy), Maal (Magl, Okçular köyü yanı Nemrut öreni), Kocasancar (Çapalı ile Uluborlu arası Kıral Yolu) ve oradan Uluborlu önü (Ammûriye ormanı). Buradan İstanbul’a gitmek için el-Harab köyleri (Garip, anlamı Garp, Batı), Ammûri Nehri’nin aşağısı (ad Vicum) ve Oynan köyü. Buradan sonra isteyen Şuhut, isteyen de Bolvadin yoluyla İzmit körfezi veya Bursa-İznik’e gider. Afyon, Kütahya ve Bozüyük şeklinde de bir yol olup, Adana’da teslim olan Romen Diyojen, Kıral Yolunu takiple Kemer Boğazı’na, oradan Afyon üzeri Kütahya’ya getirildi ve burada kör edildi. Ammûri Nehrinin Khelidonia, Rhyndakos, Lampes, Kıbakıp, Kırlangıç ve Papa çayı gibi adları var. Bu çay için el-İdrîsî, Kıbakıb adında Fırat der. 4- Bir yol, Güneysınır yakınında Kıral Yolu’ndan ayrılır ve Çarşamba çayını geçtikten sonra Hatunsaray, Bağırsak-dere Boğazı, Derbent önü, Balkı, Akşehir, Çay, Karamıkkaracaören, Arızlı ve Bozdurmuşbeli üzerinden Uluborlu’ya gelir. İbn Hordazbih, Çay’dan (Denus) Eskişehir’e (Deruliye, Dorileon) bir yol vardır der ki, Denus, tam olarak Çay’a yerleşmektedir.
İdrîsî, İznik- Antalya 12 gün diye bir yol verir. İznik-Ammûriye 8 gün (el-İdrisî, 1984: 264). Uluborlu-Arızlı arasını düşersek, İznik-Arızlı 7 gündür. O halde yol şöyledir: İznik-Arızlı 7 gün, Arızlı-Yalvaç 1 gün, Yalvaç-Beyşehir 2 gün, Beyşehir-Side 2 gün ve tamamı 12 gün eder. Burada Antalya denilen yer, Eski Antalya’dır (Side). Cellika, Side’nin kuzeyindeki Seleukeia’dır (Özsait, 1985: Levha XVI). Seleukeia, bazen Celeukeia yazılır. İdrîsî’nin, 2002/II, s.813’de; Libadiye-Bariyye dört gün, Calmata nehri ve ez-Zahrek kalesi iki gün dediği yol, Eskişehir (Libadiye), (Seyitgazi), Afyon (Bariyye/Baris), Şuhut-Kali çayı (Calmata) ve Şuhut-Arızlı (ez-Zahrek) köyü şeklinde olmalıdır.
Peutinger Tablosu: 1- Eumeneia 12 ad Vicum 14 Apameia Ciboton. 2- Dorileon-Sakarya nehri-Docymeo 32 Synnada Asynnade 5 Forbio mil 37 Euforbio. Ab. Euforbio Ab amea mil 36 Apamea Ciboton (Kemer Boğazı) (Ramsay, 1890: 169). İbn Hordazbih’e göre Afyon- Şuhut 18 mil, Şuhut-Oynan (Eumeneia) 27 (22) mil, Şuhut-Apameia arası (26 22) 48 mil eder. Synnada-Apamea Ciboton 41/42 mil ve Şuhut-Synnada arasını 2 mil alırsak, Şuhut-Apamea Ciboton arası 43/44 mil, Apamea Ciboton-Apameia arası ise (48-43/44) 4/5 mil (6-7,5 km) edecektir.
3- Konya L (50) Barata (Farita, Farta, Dinek yanı) 39 Tyana (Karaman) (Remsi/Ramsay, 1960: 396).
4- Abrostola 23 Tolosocoria 7 Bağrum 20 Vetisso 15 Egdava 20 Pegalla 20 Congusa 20 Perta 20 Comitanasso 12 Ereğli (Remsi, 1960: 399). Bağrum, Seydişehir-Bağra olup, Abrostola, Beyşehir’in 4 bm Bağra tarafına yerleşir. Abrostola, hem Asya eyaleti, hem de Pessinus ve Uluborlu yolu üzerinde olmalıdır ki; büyük ihtimal Beyşehir veya Eflâtun Pınarıdır (Ayn-ı Burgus: Pyrgos: Kule). Perta ise Ayrancı’nın 6 mil Karaman tarafına yerleşir.
Kyr Yolu, Apameia’yı, Kelene Hisarı (Yenice Sivrisi) ile Antakya’ya (Alaşehir: Yalvaç) bağlayan yol.
Beyşehir ve Kıreli Gölleri arasında, Kıreli (Koralis) ile Kubâdâbâd arasında bir yol var.
Abidos (Abydos), Çanakkale-Abidos’tan gayri ikinci bir Abidos olup, Kemer Boğazı’nın doğu yakasıdır.
Anatolikon, Anatolia, Asya Eyaleti, Uluborlu bölgesi dâhil olmak üzere Eğirdir Gölü ile Çarşamba çayı arasıdır. Sevan Nişanyan, Bizans’ın, Anatolikon Eyaleti ismini ilk kez 669’da kullandığını söyler. İbn Hordazbih, Yollar ve Ülkeler adlı yapıtında “el-Natulus, anlamı, el-maşrık (güneşin doğduğu yer), burada Ammûriye var”, İbn Battuta ise Hamidoğulları Beyliği için “Anadolu/Anatolia Hükümeti” der. Assuwa/Assos dahi Asya Eyaleti. Asuwa, atlar ülkesi?
Armeniakon teması, Ermenek vilâyetidir. Tarih-i Taberi’de Ermeniyye nahiyesi geçer.
Büyük Firikya, Sultan Dağlarının batı, kuzey ve kuzey-doğusu.
Dağlık Trakya veya Trakhia bölgesi, Thrakesia temi içinde Kuhistan (Dağlık: Quisitan) bölgesi olmalıdır.
Firikya Altaria veya Sunaklar Firikyası, Uluborlu ile Afyonkarahisar arasındaki Şuhut-Alayunt çevresi.
Firikya Epiktetos veya Küçük Firikya: Sultan, Anamas ve Gelincik dağlarıyla çevrili, Eğirdir, Gelendost, Yalvaç, Senirkent, Uluborlu ilçeleri; Firikya’nın daha küçük parçası. Küçük Arzava, Yukarı Memleket, Yukarı Firikya.
Firikya Hellespontia, Kemer Boğazı ve çevresi. Pamfilya, Antalya nahiyesi (Honiyat 1995: 8; İ. Bibi 2014: 573).
Firikya Salutaris/Pacatiana (Mukaddes Firikya), Küçük Firikya aynı olup, bir aralık Galatia Salutaris adı verildi.
Firikya Paroreios, Dağlık Firikya, Sultan, Anamas, Barla dağları ve Dinar arasıdır.
Heksapolis veya Altılı Şehirler Birliği, Yalvaç, Gelendost ve Barla çevresidir. Bölgenin idare merkezi Efes’tir.
Kapadokya, Çarşamba çayının (Halis) şarkı. Bir ara Kemer Boğazı, hatta Uluborlu’ya (Amorion) dek uzar.
Karia ve Lydia, Barla ile Yalvaç arasındaki iki bölge. Afşar ve Ege’de olmak üzere iki Karia, iki de Lydia var.
Kibyrrhaiotai: Deniz temalarının ilki, Cibyra’yı (Cire?) içine alan Eğirdir Gölü/deniz teması (Günal, 2023: 56).
Laseryum, Lesser, Lakerion, küçük Firikya anlamında Gelendost civarı.
Lykaonia, Şarkîkaraağaç Fele Boğazı ile Beyşehir arasındaki bölge. Buccellariote ise, İsaura ile aynı.
Lykia veya el-Avasî (Kurtlar) sancağı, Thrakesia ilinde Barla ile Gelendost arasında küçük bir bölge.
Mysia, Çirişli ve Gelincik (Barla) dağları ile İndeipedia dâhil, Uluborlu-Yalvaç arası bölge (Jones, 1937: 42).
Panonya, Panasiyon, Panoniyon, Uluborlu-Senirkent ovası. Bir aralık tema Kapadokya (Remsi, 1960: 253).
Thrakesia, Eski Eğirdir Gölü ile Şuhut-Kali (Kalamos) çayı arası ve bilhassa Barla ile Gelendost arası.
Yanık Firikya veya Firikya Katakekaumene, Küçük Firikya bölgesini de içine alır.
Yukarı Firikya, Gelendost-Yalvaç-Ş.Karaağaç. Neokastra, K. Boğazı ile Şuhut-Çobankaya (Kalamos) arası.
2200 Sam oğullarından Lidyon, Eski Irak’tan gelerek Eğirdir civarına yerleşiyor. Lid kavmi, Zariüs-Kariüs adlı putlara kurban kesiyor (S. Şükrü, 2013: 8, 33). Eğirdir civarındaki Lidya ve Karia adları bununla ilgili olmalıdır.
1556 Mısır Muhacirlerinin reisi Tanta’lı Şirkup, Atina (Yalvaç-Masır) şehrini bina eder (S. Şükrü, 2013: 9).
1200 Lidyon’dan Küçük Firikya meliki Pelops b. Tantalos, Eğirdir’de evlâdını boğazlar (S. Şükrü, 2013: 13). Eğirdir Gölü’nün bir adı Tantalos, ırmağın adı Tantalos, Boğaz’daki köprünün adı ise Tantaendia. Eski İzmir (Myria) ve Magnetler, Barla önünde bu ırmağın kıyısı, Tantalos kenti ise Myria yakınındadır. Gelendost-Yenice, Anayol, Marsyas ırmağı kıyısındaki Pelopeia (Semiramis, Thyateira), bu Pelops’la ilgili olmalıdır (Remsi, 1960: 130).
1184 Truva savaşı, Çanakkale Abydos değil, Kemer Boğazı (Firikya Hellespontia) Abydos’ta yapılmıştır.
585 yılındaki Pers-Lidya savaşı, Yozgat’ta değil, 38. Paralelde ve Karaman civarında yapılmıştır.
547 Karun, Anayol’u (Kıral Yolu) takiple Kemer Boğazı’ndaki köprüyü geçmiş, Çarşamba çayı ile Karaman arasında, belki de Seydişehir civarında Kyrus ile savaşmış ve Sardes’te Kyrus’a esir düşmüştür.
MÖ 6.yy ünlü, masalcı Ezop’un köyü, Uluborlu yakını ve şarkındaki Kemer Boğazı civarındadır.
480 Kserkses, orduyu, Karaman civarında toplamış, Çarşamba çayını (Halis) geçerek Firikya’ya girmiş ve Firikya’da yürüyerek Kemer Boğazı’na (Kelene) gelmiş; devamla Kıral Yolu üzerinden Sardes’e yürümüştür.
401 Oğul Kyrus, Sardes’ten yola çıktı, Denizli, Dinar, Uluborlu yoluyla Kemer Boğazı’na geldi ve bir ay kaldı. Sonra Bozdurmuşbeli, Şuhut-Anayurt (Alayunt, Peltai), Afyon, Kütahya yolu (Kremonagora), buradan döndü ve Bayat-Çay arası (Kastropedion), Midas Pınarı, Akşehir, Ilgın, Konya, Karaman, Dana’ya varmadan Ulukışla Pozantı yoluyla Tarsus’a geldi. Karaman’a geldiğinde Kilikya kraliçesini Mut-Silifke yoluyla ülkesine gönderdi.
333 İskender, Ağlasun’dan sonra Burdur Gölü’nün batı ucundan geçip Dinar’a, oradan itibaren de Kıral Yolu ile Uluborlu, Kemer Boğazı ve Yenice Sivrisi’ne (Kelene Hisarı) geldi. Burada on gün kaldı. Üvey kardeşi Antigones’i orada bıraktı ve Şarkîkaraağaç, Beyşehir-Selki, Derbent ve Gevele yakınından Ilgın, Yunak yanı ve Çeltik yoluyla Gordion’a geldi. Buradan döndü ve gittiği yoldan Ilgın’a geldi. Devamla Konya, Karaman, Dana’ya varmadan Ulukışla ve Tarsus yoluyla İskenderun’a geldi.
301 İpsos savaşı, Anayol üzeri ve Köke köyü İp Kuyusu yanında vukû buldu. İpsos, Firikya Salutaris’te piskoposluk merkezi (Sevin, 2001: 208) kaydı, bunun diğer bir delili olup, Gelendost-Köke, Firikya Salutaris’tedir.
189 Konsül Manlius Vulso, İskender’in ayak izlerine basarak Galatya üzerine yürüdü.
88 Pontus Kıralı Mitridat, İskender’in yolunu tersine yürüdü ve Kemer Boğazı’na (Apameia) geldi.
73-71 Ispartalı Spartaküs, Mitridat savaşları (MÖ 88-85) sonrasında Roma’ya götürüldü.
51-50 Kilikya valisi Cicero, Selçuk/Efes, Denizli, Keçiborlu, Atabey yoluyla Eğirdir’e (Laodikya) geldi. Apameia, Bozdurmuşbeli, Synnada, Akşehir, Konya ve Hatay’a gitti; tekrar Eğirdir’e geldi. MÖ 42 Filippi/Kayaağzı? Harbi.
00-33 Hz. İsa’nın (AS) Dünya’yı teşrifi ve 33 yaşında öldürülmesi.
46-50 Pavlus ve Barnabas, Kıbrıs, Side, Perge, tekrar Side, İbradı, Beyşehir, Şarkîkaraağaç, Gelendost-Efes, Eğirdir-Laodikya, Barla-Sart, Apameia-İzmir, Kemer Boğ. şarkı (Thyateira-Arkadiopolis), Gaziri-Bergama, Yalvaç-Antakya’ya geldiler. Yalvaç’ta kovulunca Derbe’ye gittiler. Anadolu’daki ilk yedi Hıristiyan cemaat (kilise) bunlardır.
55-135 Stoacı Filozof Epiktetos, Küçük Firikya, yâni Firikya Epiktetos’lu (Hieropolis) olduğu için bu adı almıştır.
117-181 Stoacı Filozof Aristides, Kötürnek’te doğmuş, depremde yıkılan İzmir’i (Myria) yeniden inşa ettirmiştir.
240’lar Aziz Trifon, İlegüp’te (İznik) öldürüldü, Kemer Boğazı’ndaki Lampsakos’ta (Kampsada) gömüldü.
250’ler Ashâb-ı Kehf, Gelendost-Efes’ten kaçarak, Gelendost-Yaka köydeki Karain’e saklandı.
325 Hz. İsa’ya ulûhiyet atfetmeyen Arius’u lânetleyen konsil, İlegüp-İznik’te mi, Bursa-İznik’te mi toplandı?
366 Thyateira Savaşı, Akhisar’da değil, bir ara Kilikya sınırı olan Kemer Boğazı’nın yanındaki Thyateira’da, Kilikya'lı komutan Procopius ile İmparator Valentinianus'un kardeşi Valens'e bağlı birlikler arasında yapıldı.
547 İmruü’l-Kays, İstanbul dönüşünde Askerî Yol üzerinden Kemer Boğazı’na geldi. Kıral Yolu ile ülkesine dönmek isterken, hastalandı ve Yenice köyündeki Asib (Aisepos, Marsiyas, Bigadiç) ırmağı kıyısında öldü.
571 Hz. Muhammed’in (AS) dünyayı teşrifi, 611 Peygamber oluşu, 622 Mekke’den Medine’ye hicreti.
627 Uluborlu’dan Medine’ye gelen Selmân-ı Pâk (RA), Hendek Harbine katıldı ve hendek işini teklif etti.
646 Muaviye, Anayol’u takiple Kemer Boğazı’nı geçti ve Uluborlu’yu (Ammûriye) kuşattı.
651 Muaviye, Anayol ve Bizans Askerî yolunu takiple Eskişehir ve Marmara’ya kadar ulaştı.
664 Beş bin Sklovan Araplara katıldı ve Apameia civarında Seleukobolos’a yerleştirildi.
666 Halid b. Velid’in oğlu Abdurrahman, Uluborlu’yu (Ammûriye) haraç ödemeye mecbur etti.
668 Ermeniye Valisi Sapor, (Muaviye’nin teşvikiyle) Roma’ya isyan etti; yolu üzerinde bulunan Hadrianopolis’i (Carabba: Kötürnek kalesi) zaptetti ve burada atının hırçınlaşmasıyla başını duvara çarptı ve öldü.
668 Anayol’u takiple Sapor’a yardıma gelen Sahabe Fudale b. Ubeyd, Sonbaharı Kötürnek, Kışı Afşar-Kızık’ta (Kyzikos) geçirdi. Bahar gelince askerî yolu takiple İstanbul’a yürüdü. İstanbul kuşatmasından sonra aynı yoldan dönerken Uluborlu’yu (Ammûriye) fethetti. Beş bin kişilik bir birlik bıraktı ve Anayol’u takiple ülkesine döndü.
717 Mesleme b. Abdilmelik, Anayol’u takiple Abydos’a (Kemer Boğazı) geldi ve Avrupa’ya (Senirkent ovası) geçti. Oradan da askerî yolu takiple İstanbul’a yürüdü (Remsi, 1960: 307). Kuşatma beş yıl sürdü.
740 Battal Gâzî, Çay-Çayıryazı (Geneli) köyünde şehit düştü. Köydeki Hüseyin Dede Türbesi ona aittir.
774 Araplar, (Gelendost-Barla arasındaki) Thrakesia kıt’alarını hezimete uğrattı (Remsi, 1960: 172).
779 Halife el-Mehdi zamanında Hasan b. Kahtaba, Anayol’dan gelerek Uluborlu’yu kuşattı.
797 Harun Reşid zamanı, Anayol ve askerî yol kullanılarak Uluborlu kuşatıldı; Roma haraca bağlandı.
838 Halife Mu’tasım, Afşin’i Derbü’l-Hades’ten (Silifke-Mut yolu) Serûc’a (İsaura) gönderdi. Aşina ve kendisi, Anayol’u takiple Suğla Gölü kıyısındaki Ankara’da Afşin ile buluştular. Aşina, Şarkîkaraağaç, gerçek anlamda Asya, Balcı, Gelendost yoluyla (Arinnanda) Uluborlu’ya vardı. Mu’tasım Anayol’u takiple bir gün sonra, Afşin ise Kundanlı üzeri iki gün sonra Uluborlu’ya geldiler. Dönüşte Yassıören Cevizlidere’de Tarikü’l-Cadde’den ayrılan Mu’tasım, Bozdurmuşbeli, Akşehir, Balkı, Yunuslar, Bağırsakdere Boğazı, Karaman, Ereğli ve Pozantı yoluyla Tarsus’a indi.
888 Tarsus Emiri Yazmaz, Anayol’dan gelerek Beyşehir’i (Maskanin, Miskinin) fethetti.
891 Tarsus Emiri Yazmaz, Anayol’dan gelerek, Şarkîkaraağaç’ı (Silindi, Selenkendi) kuşattı, yaralandı ve Anayol üzerinden Tarsus’a dönerken yolda şehit oldu. Mezarı, Tarsus Cihat Kapısı’ndadır.
896 Göçebe Bulgar devleti kıralı Çar Simeon, Senirkent-Genceli’de (Bulgarafigon) Bizans’ı bozdu. Bolvadin, Şuhut, Uluborlu, Eğirdir, Kötürnek (Adrianople) ve Yalvaç bölgesinde hatırı sayılır Bulgar ve Peçenek varlığı var.
10. Asır Papaz Bogomil’in yaşadığı Apameya ile ilgili olan Filibe (Philippi) (Arundell, 1834: Asia Minor, Antioch of Pisidia, Vol.1, London, s.206-207), Bulgaristan-Filibe değil, Apameya’nın 12 bm kuzeyi, yâni Senirkent-Kayaağzı civarındaki Filibe’dir (Philippoi) (Anna, 1996: 471-474, Skylitzes, 2016: 45). Umar, Bogomilleri, hatalı olarak Bulgaristan-Filibe yöresine yerleştirir ve “Anna, yanılgıya düşüyor; şimdi Yunanistan Trakyası’ndaki tarihî Filippoi kentiyle, Filippopolis’i (Filibe) karıştırıyor” der (Anna, 1996: 470, açık.1). MÖ 50’lerde Bulgaristan-Filibe’deki bir deprem, Kemer Boğazı yakınındaki bir hapishanede büyük hasar yapamaz (Arundel, 2013: 18).
905 6. Leo’un nedimi Serasen Samonas, memleketine kaçmak isterken Balıkesir’den sonra Kıral Yolu’nu takiple Alaşehir, Denizli, Dinar ve Uluborlu’yu geçti. Kemer Boğazı’nda ve Halis’teki köprüde yakalandı.
907 Ahmed İbn Kıyıglıg, Anayol’dan gelerek Şarkîkaraağaç’ı (Silindi, Selenkendi, Şekend) fethetti ve el-Leys’e kadar ulaştı. El- Leys (Arslanlar), Senirkent Aslan (Karaaslan) ovası değil, Gelendost (Leontos kome) olmalıdır.
931 Tarsus Emiri Semel (?), Anayol’dan gelerek Uluborlu’yu, dönüşte de Ankara’yı (Karaviran) fethetti.
969 Bizans devleti, yüzeysel de olsa Hıristiyanlaştırdığı Peçenekleri, Müslümanlarla savaştırmak için Kemer Boğazı civarına yerleştiriyor (bk. Skylitzes Tarihi, Hatice Bolat, Yüksek Lisans Tezi, MÜ 2016).
970 Bardas Skleros, Anayol’u takiple şarktan gelerek Arkadiopolis’e girdi. Peçenekler, Heamos dağlık bölgesini (Bozdurmuş dağı) aşıp, tüm Trakya’yı (Uluborlu ovası) yakıp yıktılar. Sviatoslav, Sarmat, Peçenek ve Türkleri bir araya getirerek Panonya’da (Garip köyü civarı) konuşlandılar. Kemer Boğazı’nı geçip Arkadiopolis surlarının önünde çadır kurdular. Sekiz bin kadar İskit, Preslav (Uluborlu veya yanı bir kent) içinde bulunan bir kaleyi ellerinde tutuyorlardı. İmparator Tzimiskes şehrin adını Ioannupolis olarak değiştirdi. Ertesi gün Dristra (İlegüp) diye bilinen Dorostolon’a doğru yola çıktı. Nişanyan, Yuannis Çimiskes (Ioannes Tzimiskes) için Çemişkezekli der.
978-991 Pankale savaşı, Amorion (Uluborlu) ovası ve (iki göl arası) Halis ırmağı yanında yapıldı. Skleros ile Phokas’ın kendi araları ve Bizans ile olan mücadeleleri, Anayol ve Kemer Boğazı civarında yapılmıştır.
1049 15 bin atlı Peçenek, Türklere karşı Üsküdar’dan yola çıkarıldı. Bunlar, askerî yolu takiple Yalvaç-A. Tırtar’a (Edremit) geldiler. Yaptıkları toplantıda doğuya gitmekten vazgeçip, Senirkent ovasındaki (Yüz Tepeler) akrabalarının yanına gittiler, burada tarımla uğraştılar; bazen Bizans’la savaştılar. Bu sırada Sardika, Trabitza, St. Tarasios, Traditza, Phippopolis, Heamos, İstros (Tuna), Osmos, Büyük Preslav gibi isimler ile Durak (Tyrac, Turak) ve Kegen gibi Peçenek beylerinin adı geçer. Haberi veren Cedrenus, buralı (Şuhut-Arızlı: Cedrea) bir papazdır.
1050-1053 Senirkent ovası (Balkanlar) ile Kötürnek (Adrianople) arasındaki Peçenek-Bizans savaşlarında, N. Bryennios, Rektor, Katakalon Kekaumenos, M. Dokeian, K. Arianites, N. Glabas ve Peçenek Kegen’in oğlu Kulun (Koulinos) geçer. Yer adları olarak Edirne (Kötürnek), Haemos, Makedonya (koloni, Şuhut civarı), Trakya (Senirkent ovası), iki göl arasındaki ırmak, Arkadiopolis, Rodos (Gülistan adası), Marmara (Eğirdir Gölü), Aule, Khariopolis, Dampolis, Diakene, Doğu ve Batı geçer. Kulun’un kurtardığı Kekaumenos, 1057 Hades savaşının kahramanıdır.
1057 İmparator 6. Mihail Biringas ile İsakios Komnenos’a bağlı iki Bizans kuvveti, 20 Ağustos tarihinde Çay-Karamıkkaracaören’de (Hades, Ades, Polemon) savaştı. Kurat’ın Peçenek-Bizans harbinde Balkanlarda gösterdiği ve öldü dediği Katakalon Kekaumenos, bu savaşın bir kahramanıdır. Bu savaştan önce imparatorun yıkılmasını buyurduğu köprü, Kemer Boğazı’ndaki köprü olup, bu ifade köprünün stratejik konumuna işarettir.
1068, 1069 Romen Diyojen, askerî yolu takiple Uluborlu ve Kemer Boğazı’ndan geçip şarka gitti. O, imparator olmadan önce Uluborlu ovası (Sardika, Sertike, Triaditza, Triyadisa) valisidir. O’nun Uluborlu’da bir heykeli vardır.
1071 Romen Diyojen, İnegöl, Eskişehir, Afyon üzeri Kemer Boğazı (Zompos köprüsü), Çarşamba çayı (Halis), Karaman, Ereğli, Niğde, Pınarbaşı, Sivas, Şebinkarahisar, Erzurum ve Malazgirt’e yürüdü. Aynı yoldan geri döndü ve Bağırsakdere’deki Melissopetrion kalesinde azledildiğini öğrendi. Asker toplamak için Anayol üstündeki Dokeia (Yalvaç-Gelegermi) kalesine geldi. Burada yenildi ve Anayolu takiple Antigu kalesine, oradan da Pozantı yoluyla Adana’ya gitti. Adana’da vücut azalarına zarar verilmemesi şartıyla keşiş olmaya razı oldu. Katır sırtında ve siyah keşiş elbisesi içinde Anayolu takiple Kemer Boğazı, oradan da askerî yolu takiple Afyon üzeri Kütahya’ya getirildi. Burada sözünde durmayan üvey oğlu imparator VII. Mihail tarafından acemi birine kör ettirildi ve büyük ıstıraplar içinde Kınalıada’da öldü (04 Ağustos 1072). Bunu haber alan Sultan Alpaslan çok üzüldü ve beylerine Anadolu’yu fethetmelerini buyurdu (Zonaras, 2008: 143). İşte böylece Anadolu sevdamız başlamış oldu.
1073 Kayser Jan Dukas ile Russel, Boğaz’da (Zompos köprüsü) savaştı. Russel, Kayser Dukas’ı esir aldı.
1074 Artuk Bey, Anayol’u takiple Kemer Boğazı, oradan da askerî yolu takiple İzmit civarına geldi. Russel ve Kayser’i esir aldı. Russel’i fidye karşılığında bıraktı ve Kayser’le birlik askerî yolu takiple Yukarı Firikya’ya geldi.
1075 Kutalmış oğlu Süleymanşah, Bizans’a verdiği yardıma karşılık bir antlaşmayla, Uluborlu, İznik (İlegüp, Lampe), Barla, Eğirdir, Gelendost, Yalvaç ve şarkını, yâni Bizans’ın Asya (Anatolikon) Eyaletini fethetti.
1078 Çaka (Suha?), Asya’da (Eyaletinde) ve kanaatimce Yalvaç Gele-germi (Karme) civarında Bizans’a esir düşmüş ve Germanos (Karmeli?) olarak anılmıştır. Çünkü kardeşi Kalabaç, Yalavaç bölgesinin beyi. 1981’de işine son verildikten sonra, O, Tzoukha Nisterin bölgesinde görev yaptığı için, Tzakhas olarak anılmış olmalı.
1078 Lampe’li (İlegüp) Botaniyates, Süleymanşah’ın yardımıyla imparator oldu ve Çaka’ya bir rütbe verdi.
1080 Süleymanşah, Bizans askerî yolunu takiple Bursa-İznik’i fethetti ve başkent yaptı.
1081 Aleksi Komnenos, imparator oldu ve Germanos (Çaka?) ve Borilos adlı İskitlerin (?) işine son verdi.
1083-1091 ve daha sonra Bizans-Peçenek savaşları, Eğirdir Gölü, Şuhut ve Bolvadin civarında devam etti.
1084 Süleymanşah, Bursa-İznik’ten Antakya üzerine hareket etti. Askerî yolu takiple Kemer Boğazı’na geldi. Uluborlu ovasını Muhammed İlhan, Hoyran ovasını Kundan, Gelendost, Afşar ve Yenice ovalarını Tanrıvermiş ve Barak, Eğirdir-Hoyran Gölleriyle ırmak ve sahilleri Çaka, Yalvaç ovasını Yalavaç, Eğirdir bölgesini Monolykos (Alp Kara) adlı beylere emanetle Beyşehir ve İbradı yoluyla Side’ye geldi. Buradan da deniz yoluyla Süveydiye’ye çıktı ve yanında 280 Alp ve kale sahibinin oğlu olduğu halde bir gece baskınıyla Hatay-Antakya’yı fethetti.
1086, Süleymanşah, Halep yakınındaki (üç mil) ‘Ayn Selim’de (Harbil) yenildi, Caber kalesine kaçtı, yakalandı ve dört Haziranda kendi canına kıydı. İç organları Caber kalesindeki Mezar-ı Türk, na’şı ise Halep kalesi dışındadır.
1087 Çaka, Süleymanşah’ın ölümü üzerine harekete geçmiş ve altı yıl kadar İzmir (Apameia, Myria), Eğirdir ve Hoyran Gölleri ile ırmaklar üzerinde Bizans’la savaşmış, bölgedeki Peçeneklerle siyasî ilişkiler kurmuştur.
1091 21 Mart sonrası. İmparator Aleksi, olabildiğince çabuk Ainos’u ele geçirmesi için Kayser N. Melissones’e bir mektup gönderdi. Ardından da İstanbul’dan yola çıktı ve askerî yolu takiple Barla önündeki Ainos’a geldi. Bu kentten 1260’lar İzzettin Keykavus ve 1280’ler Ertuğrul Bey münasebetiyle iki kez daha bahsedilecek. Hatta Aulonia (Akropolites, 2008: 25) ve Anaia (Pahimeris, 2009: 86) da, Barla halkının Aynalı (Aina’lı) Çarşı dediği Ainos olmalı. Küçük Firikya’da G. Lebounes’in (Aslan) idaresinde bulunan Barla önündeki ovada yapılan Lebounion savaşında Peçenekler, Kuman-Bizans ittifakına yenildi (29 Nisan). Uz Gölü’ne kaçanlar kurtuldu. Kanaatimce Peçenekleri Çaka Bey, gemileriyle göldeki adalara taşımıştı ki, Aleksios, bunun öcünü 1095’te Çaka Beyi öldürterek alacaktı.
1091 Ebû’l-Kasım’ı tediple görevlendirilen Bozan, Anayol’u takiple Kemer Boğazı, oradan Bursa-İznik’e geldi. Ebû’l-Kasım direndi. Bozan, çekip gitti ve ordugâhını, Kemer Boğazı’nın Batı kıyısındaki Lopadion yanından akan ırmağın (Bathys Rhyax) kıyısında, Lampe'de (İlegüp ovası) kurdu (Anna, 1996: 203, yaklaşık Eylül 91).
1093 Kılıcarslan, Kulanaslan ve annesi, Aralık 1092’de Isfahan’dan yola çıktılar ve Kıral Yolunu takiple Kemer Boğazı’na geldiler. Çaka, Tanrıvermiş ve Barak Beyleri yanına alarak, Bizans askerî yolunu takiple Bursa-İznik’e geldiler. Büyük kardeş Kılıcarslan Selçuklu tahtına oturdu (Mart-Nisan 1093) ve Çaka Beyin kızıyla da evlendi.
1095 Çaka Bey, damadı tarafından Kemer Boğazı’ndaki Abidos veya Bigadiç, Marsiyas, Angelokomites ve Aisepos gibi adları bulunan ırmak kıyısında öldürüldü. Mezarı, Koru tepedeki Müslümanlar Mezarlığı’ndadır.
1097 Haçlılar İznik’i ele geçirdikten sonra, Eskişehir’de de zafer kazandılar ve askerî yolu takiple Kemer Boğazı ve Yalvaç’a (Firikya Antakya) gelerek şehri zaptettiler. Aldıkları yerleri Bizans’a terkle Konya ve bir kısım Haçlı da, farklı bir yoldan, belki de Beyşehir ve Side üzerinden Kudüs’e gitti.
1098 Baharı, Jan Dukas, askerî yoldan Kemer Boğazı’na geldi ve Barak ve Tanrıvermiş Beyleri mağlup etti. Efes ve Barla’yı zaptetti. Esir Türkleri, adalara gönderdi. Diğer Türkmenler, Kemer Boğazı, Bozdurmuşbeli ve Afyon-Çay yoluyla Bolvadin’e yürüdü. Dukas ise, daha kısa Yalvaç (Alaşehir)-Çay yolundan giderek Bolvadin’e henüz gelmiş olan Türkmenlere baskın verdi ve oradan dönerek, Yalvaç üzerinden Eğirdir’e (Laodikya), buradan da Kemer Boğazı, Khoma (Suble) yoluyla Lampe’ye (İznik) geldi ve Kamitzes’i bu yöreye vali atadı (Anna, 1996: 338-339).
1105 Türkler, İznik (Lampe: İlegüp) bölgesine geldi. Halil İnalcık, bu İznik’i Bursa-İznik sandı ve yanıldı.
1108 İmparator, Philokales adlı bir subayı Antalya (Barla) valisi atadı. Askerî yolu takiple Abidos’a (Kemer Boğazı) gelen Filokal, Hoyran Gölü’nün kuzey-doğu ucundaki Edremit’e (A. Tırtar) geçerek, burayı tekrar tahkim etti. Alaşehir’e (Yalvaç) gelen Filokal, İlegüp (Lampe) ovasına kuvvetler gönderdi ve Türkleri vahşiyane katletti.
1109 Bunu haber........
© Dikgazete.com
visit website