Bu makalenin amacı, Milas Kitabeleri’nde adı geçen Eblistan Beyin kim olduğu hakkındadır. Eblistan adı 1378, 1380 ve 1391 tarihli üç kitabede geçtiği hâlde Menteşe adı, Ahmet Gazi Beyin 1391 tarihli türbe kitabesinde geçmektedir. Bunun sebebini Uzunçarşılı, “Mesud isminden sonra Menteşe ismi unutularak Elbistan (Ablistan) ismine geçilmiştir” diye açıklar. Kanaatimce bu unutulma değil, Ablistan ile [Uc Gâzîsi Mehmed Beyin (Şeh Menteş) oğlu, Fuke (Phokaia, yâni sulak yer) emiri Salpakis (Sahil Beyi Aydın Reis)] Menteş’in aynı kişi oluşundandır.

Açar Kelimeler: Milas Kitabeleri, Ahmet Gazi, Menteş Şah, Eblistan, Ablistan, Phokaia, Sulak Yer, Beğ Karı

Üç kitabenin ilk ikisi Ahmet Gazi Bey henüz sağken ve vefatından evvel, 1378 ve 1380 yıllarında kazınmış olup, hata ihtimali, vefatından sonra dikilen ve iki parçalı olan türbe kitabesinden çok daha azdır.

Diğer çok mühim bir husus ise Menteşe’nin kim olduğu ve nerede yaşadığının bilinmiyor olmasıdır. Menteşe, ünlü Uc Gazisi Mehmet Beyin Türklükten gelen Bintaş adının, Menteş-şah, Menteş-şa ve Menteşe gibi değişikliğe uğramış hâlidir. Menteş-şah veya Mehmet Bey, 1262 yılında kendisine “aman verilmesine” rağmen Moğol destekli 4. Kılıçaslan tarafından öldürülmüştür; türbesi kendi adıyla anılan Şarkîkaraağaç Şeh Menteş Kabristanı’ndadır.

Menteş-şah’ın, Hamid (Amourios) ve Salpakis Menteş(e) (Aydın Reis) adlı iki oğlu, damat Ali, kardeşi İlyas ile yakınlarından Sevinç ve Salur Beyler biliniyor. İlyas Beyin oğlu Saruhan, Hamid Beyin yedi oğlundan Mehmed, İlyas (Ali), Nasıreddin ve Hasan biliniyor. Aydın Beyin iki oğlu Mesut ve Mehmed; damadı ise Sasa Bey’dir. İlyas’ın oğulları Dündar ve Yunus; Mesut’un Orhan; Mehmed’in ise Umur, İbrahim Bahadır ve Süleymanşah’tır.

Aydınoğlu Umur’un, Karia beyi Menteşe İlyas Beye “amca” diye hitap etmesi” (Dukas, 1956: 49, 1405’ler), Mehmet ile Menteşe Mesut’un, Aydın’ın çocukları olduğuna işarettir. Menteşe, aynı zamanda aile adıdır. Mesaliki’l-Ebsar, Dündar oğlu Hızır için Menteşe evlâdı der. Aydın Reis, Adalar Denizi’nde değil, Eski Eğirdir Gölü ile ırmaklar üzerinde denizcilik yapmıştır. Eğirdir Gölü, bazı metinlerde Adalar ve Ege Denizi olarak zikredilir. Salpakis Menteş’in emiri olduğu Fuke (Ablistan) ülkesi, iki göl arasındaki ırmağın ağzındaki Phokaia’dır (bk. Har.1).

İ. Hakkı Uzunçarşılı “Menteşe’nin babasının adı, Şikârî’de Emirü’l-Sevahil Bahaeddin adıyla gösterilmekte olup, torunlarından Gazi Ahmet Bey’in Beçin’deki 792 H (1391 M) tarihli kabir kitabesinde ise Elbistan ve onun babasının adı da Kuru Bey olarak görülüyor. Açık.1’de de İkinci kısım kitabeler s.157. Yine Ahmet Beyin Milas’taki 780 H (1378 M) tarihli medrese kitabesinde Mesud isminden sonra Menteşe ismi unutularak Elbistan adına geçilmiştir” der (2011: 70-71). Bu kitabeler, M. Akif Erdoğru’nun makalesinde şöyle verilir (bk. Tablo 1. Kitabeler):

2- Milas Ahmet Gazi Camii

Ahmed Gazi Bey tevvalaallahu ömruhu ibne’l-merhûmü’l-mağfur şehîd-i sa’id İbrahim Bey ibn Orhan ibn Mesud ibn Eblistan eskenehümallahu bi-hubuhetü’l-cinân (Pol Vittek). Ahmed Gazi Bey tevvalaallahu ömruhu ibnü’l-merhûmü’l-mağfûr şehîd-i sa’id İbrahim Bey ibn Orhan ibn Mesud ibn Eblistaz (Eblistan) eskenehümallahu bi hubuhatü’l-cinân (Cemaziye’l-uhra 780/Eylül/Ekim 1378) (Yinanç) (Erdoğru, 2021:1080).

3- Milas Ahmet Gazi Camii Minberi

Ahmed Gazi Bey ibn İbrahim Bey ibn Orhan ibn Mesud ibn Eblistan fi şehr-i şevval sene ahad semanîn ve seb’a-mie (Pol Vittek). Ahmed Gazi Bey ibn İbrahim Bey ibn Orhan ibn Mesud ibn Eblistan fi şehr-i şevval sene ahad semanîn ve seb’a-mie (Şevval 781/Ocak/Şubat 1380) (Yinanç) (Erdoğru, 2021: 1081).

4- Beçin Ahmet Gazi Bey Türbesi

Baştaşı ile Ayaktaşı iç kitabesi: Ahmed Gazi Bey ibn-i İbrahim Bey bin Orhan Bey ibn Mes’ud Bey… bin

…İbn-i Menteşe Bey ibn-i Eblistan Bey ibn-i Beğ Karı (Şaban 793/Tem.-Ağu. 1391) (Erdoğru, 2021: 1082-1083).

Tablo 1. Kitabeler

Tablo 2. Beylikler Şeması

Ahmet Gazi’nin vefatından sonra kazınan ve parçalı olan kitabe: [Ahmed Gazi Bey ibn-i İbrahim Bey bin Orhan Bey ibn Mes’ud Bey… bin] - [İbn-i Menteşe Bey ibn-i Eblistan Bey ibn-i Beğ Karı] şeklinde olup, şüphe çekmektedir. Cami ve minber kitabeleri arasında iki yıl var. Kaldı ki, Ahmet Gazi’nin sağlığında kazınan kitabelerde bir hata olmuş olsaydı, kuvvetle muhtemel Ahmed Gazi onu düzelttirirdi. İlk iki kitabe Ahmet Gazi henüz sağken, vefatından evvel 1378 ve 1380 yıllarında kazınmıştır. Bu iki kitabe arasında iki yıl olmasına rağmen birbirinin aynıdır ve hatalı olma ihtimali, vefatından sonra kazınan ve iki parçalı olan türbe kitabesinden daha azdır. Onun için Eblistan (Ablistan), Menteş-şah’ın sahip olduğu ve Sevahil bölgesiyle ilgili bir unvanı olmalıdır (bk. Tablo 1 ve Tablo 2).

Mehmed Beyin (Menteş, Menteşe, Şarkîkaraağaç’ta Şeh Menteş), İlhanlı hakanı Hülagü’den 1261’de aldığı fermana göre beylik sınırları Denizli (Tonguzlu: Eğirdir), Honas (Konya-Hüyük-Göçeri köyü) ve Talamani (Konya-Derebucak-Dalayman) olup, burada Beyşehir ve Eğirdir gölleri ile birçok akarsu var. Burası Göller Bölgesi’nin en mühim kısmıdır. Mısır kroniklerinde Denizli Beyliği de denilen bu beyliğe Togan, tam isabetle Hamidoğulları derken; Flemming, “Togan’ın tutması mümkün değil, çünkü Hamidoğulları söz konusu” der (Flemming, 2018: 43).

Yinanç tarafından Eblistan okunan isim, beyin adı değil, unvanı olmalıdır. Bu bölgede çok kez kişilerin gerçek isimleri yerine -yönettikleri bölgeden aldıkları- unvanların kullanıldığına şahit oldum. 1110’larda Monolykos denilen Uc Beyinin Alp Kara (Alpikharas) olduğunu Khoniates sayesinde öğrendim. Çaka, Yalavaç, Kontagmen (Kundan: Ganzaenos), Amourios gibi isimler, o kişilerin gerçek isimleri değil, unvanlarıdır. Çaka (Tzakhas) unvanının aslı da böyledir. Yalavaç (Kekaumenos) ise “yanık yer” demektir.

Bunun gibi Eblistan adının, sulak yer anlamına Ablistan okunabileceğini ve bunun beyin adı değil, bir unvanı olabileceğini düşündüm. Çünkü Menteşe’nin (Aydın Reis), Pahimeris’ten Salpakis (Sahil Beyi) olduğunu biliyordum.

Farsça “Dehkhoda” (Dehḣoda) adlı ünlü sözlükte düşüncemi destekleyen, Eblistan ile ilgili bir madde var:

(1)

(1): Eblistan: Rum diyarında Ebses’e (Efsis: Efes) yakın meşhur bir şehrin adıdır. (bk. Açık.3)

(2)

(2): Karacabek: Zeyneddin Abdurraşid bin Zülkadir-i Sasani, Kadiroğullarının ilk yöneticisidir (H.740-780). Eblistân (Elbistan), Maraş, Ayıntab, Zementi, Antalya (Antakya), Keyuksen (Göksun), Malatya ve Diyarbekir’i (Amid) yönetti.

(2)’deki Eblistan malûm Elbistan; beyin adı Zeyneddin Abdurraşid olduğu........

© Dikgazete.com