“Şef çok, Kızılderili yok!” sözünü 1990’larda duymuştum, kullanışlı bir söz, hoşuma gitti, zaman zaman kullanırım. En çok da reklam ajansında yaratıcı yönetmen olarak çalışırken kullandığımı hatırlıyorum, şef olmayan yoktu!

Vardı yoktu derken, iki esaslı şefimiz olduğunu hatırladım. Hem nasıl unutulurdu? Biri Ebedî Şef, diğeri Milli Şef. Yalnız bu Şef unvanı acaba öyle mi uygun mu görülmüştü yoksa yasayla verilip koruma altına mı alınmıştı? Merak ettim. Öyle ya şimdi “Reis” var ama bu hem Cumhurreisinin kısaltılmışı, hem zatıaliâlileri vaktiyle İstanbul’un belediye reisiydi, hem de Karadenizli olunca, yasaya filan ne gerek, üç koldan reis var sayılır memleketin başında. Ona da Hep Reis mi demek gerekir bilemedim, 30 yıldır reislik yapıyor zira!

Memleketin kurucu partisi, aynı zamanda ilk tek partisi olan CHP’nin 1927’de kabul edilen tüzüğünde de “Reis” geçiyor: Umumi Reis, yani Genel Başkan. Ve bu tüzüğe göre CHP Genel Başkanı aynı zamanda Değişmez Genel Başkan oluyordu: “Cumhuriyet Halk Fırkası’nın Umumi Reisi, fırkanın banisi olan Gazi Mustafa Kemal Hazretleridir... İşbu umumi esaslar, hiçbir veçhile tebdil edilemez.” 1935 tüzüğünde de bu, “Partinin Değişmez Genel Başkanı Kamal Atatürk’tür” ifadesiyle yer alıyordu.

Cemil Koçak bunların “şeflik sisteminin gözle görülür, ellet tutulur başlangıcı” olarak yorumlanabileceğini söylüyor “Tek Parti Yönetimi, Kemalizm ve Şeflik Sistemi: Ebedi Şef/Milli Şef” başlıklı yazısında (Kemalizm, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 2, İletişim, 2001, s. 121).

Tek Parti yönetiminin bitmesine kısa bir süre kala, 1944’de CHP Genel Sekreteri, Ayaşlı ve Kiracılar (1942) romanıyla ünlenen edebiyatçı Memduh Şevket Esendal, Medeni Hukuk Profesörü Hıfzı Veldet Velidedeoğlu’na şeflik sistemini açıklarken, “bizim iki anayasamız vardır. Yazılmış ve yazılmamış” diyor, yazılmış olan Teşkilatı Esasiye Kanunu’dur, yani bugünkü söyleyişle 1924 Anayasası. Yazılmamış olansa o günkü fiilî durumdur, yani şef sistemi. Bu sistemin de ‘kuvvetini CHP’den aldığı’nı eklemeyi unutmuyor.

Hıfzı Veldet Hoca anılarında bu duruma ilişkin düşüncelerini dile getirecektir: “Memduh Şevket Esendal, bir parti ideoloğu, siyasi bir düşünür olarak ‘Milli Şeflik Sistemi’nin sanki ideolojisini yapıyordu.”

Ebedî Şef Mustafa Kemal Atatürk için........

© Birgün