İsmail Canbulad ile Mustafa Kemal Paşa’nın arkadaşlıkları ilk gençlik dönemlerine kadar uzanıyordu. Canbulad, Harbiye’den mezun olup Selanik’te görevlendirildiğinde, Enver Paşa, Talat Bey, Doktor Nazım, Cavid Bey, Mustafa Necip ve Mustafa Kemal Paşa ile bir araya gelir, birlikte vakit geçirirlerdi. Atatürk ve Canbulad’ın arkadaşlıkları ve dostlukları zamanla gelişti; o kadar ki, Canbulad’ın evinin anahtarının bir eşi de Mustafa Kemal Paşa’da bulunuyordu. Yine Canbulad İstanbul’a geldiğinde Şişli de bulunan evinde Mustafa Kemal’i sık sık ziyaret ederdi.

Hatta o günlerin birinde Fethi bey ve dört arkadaşı ihtilalci bir komite kurmaya karar verdi. Amaç, padişahı değiştirmek, hükümeti devirmekti. Bahsettiğimiz bu dört isimden biri olan İsmail Canbulad, sözünü ettiğimiz komitede yer almakla birlikte, “hareketin başarısızlığa uğrama ihtimaline karşı” yedekte kalmasının daha doğru olacağını söyleyerek affını ister. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa “Beyefendinin katılmayacağı bir hareket akıllıca da olmayabilir. Onun için cemiyeti hemen dağıtalım” der. Paşa’nın Canbulad ile olan arkadaşlığı bu derecede yakındır. Lakin bu yakınlık Canbulad’ın Malta’ya sürgün edilmesi ile kesintiye uğrar ve sonrasında olaylar bambaşka bir hal alır.

İsmail Canbulad 1880 yılında İstanbul’da dünyaya gelir. Sonrasında babasının izini sürerek askerlik eğitimi alır ve 1899 yılında Harbiye’den teğmen rütbesi ile mezun olur. Fakat askerlik görevi uzun sürmez 1909 yılında bu görevden ayrılarak Büyükada Kaymakamlığına atanır. Devam eden yıllarda onu önce İzmit milletvekili olarak görürüz. Akabinde Emniyet Müdürü, İstanbul Valisi ve Belediye başkanlığı gibi görevlerde bulunur. Nihayet 1918 yılında Dışişleri (Dahiliye) Bakanlığına getirilir. Yukarıda sözünü ettiğimiz Malta sürgünü ise bakanlık görevinin hemen sonrasında gerçekleşir. Zira Damat Ferit Paşa hükümeti 1919 yılında İttihat ve Terakki yöneticilerini tutuklatır ve sonrasında bahsettiğimiz sürgünler başlar.

Canbulad sürgünde üç yıla yakın kalır. Yurda döndükten sonra Samsun’a yerleşir ve orada ticaretle meşgul olmaya çalışır. Öyle diyorum çünkü işleri çok iyi değildir. Hatta bu dönemde Avrupa’da olan Cavid Bey’e bir mektup gönderir. İçinde bulunduğu ekonomik koşulların zorluğundan bahseder, arkadaşından kendisine bir iş bulmasını ister ve “Anlaşma ve arkasından da barış ihtimali artmakla beraber, aslında politika ile uğraşmama hakkındaki fikrim ve bilhassa şu andaki mali vaziyetim bir an evvel bir işe başlamamı gerektiriyor.” der. İşte tam o günlerde bazı isimler bir darbe ve Mustafa Kemal Paşa’ya suikast hazırlığı içerisindedirler. İddiaya göre Canbulad’ta o isimlerden biridir.

İzmir Suikasti olarak tarihi geçen olaydan bahsediyorum. Buna göre Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası üyelerinin de içinde bulunduğu bir grup Mustafa Kemal Paşa’yı öldürüp hükümeti devirmekle suçlanır. Dahası bu suikast planı ilk ağızdan itiraf edilmiştir. Fakat İsmail Canbulad başta olmak üzere yargılanan diğer isimlerle ilgili somut bir delil yoktur, isnat edilen suçlar vardır. Akabinde yargılamalar başlar.

Mahkeme sürecine geçmeden önce şunu da ifade etmiş olalım ki, Canbulad 1923 seçimlerinde milletvekili olarak seçilmiş, sonrasında da Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucu üyeleri arasında........

© 12punto