Bu yüzyılın en hümanist ve idealist fotoğrafçılarından biri olarak anılan Brezilyalı Sebastião Salgado, geçtiğimiz günlerde, 81 yaşında hayatını kaybederek aramızdan ayrıldı. Ardında ise, insanlık tarihinin en karanlık ve en sarsıcı anlarını belgelediği devasa bir görsel arşiv bıraktı. Savaşların, yoksulluğun, modern köleliğin, kıtlıkların ve soykırımların izini sürerek kıtalar arasında dolaşan Salgado, tüm bu trajedileri siyah beyaz karelerle dünyanın gözleri önüne serdi. Bu yazıda hem onu anmak hem de 2014’de, oğlu Juliano Ribeiro Salgado ve Wim Wenders’in birlikte yönettiği belgesel film The Salt of the Earth’ü, elbette tüm açmazlarını da hesaba katarak, tartışmak istedim.

2015 yılında Salgado hayattayken çekilen film, “photograph” yani kelimesinin kökenine dair bir açıklamayla başlıyor. Üst ses, film boyunca bize rehberlik edecek olan Wim Wenders’e ait: “Yunancada ‘photo’ ışık, ‘graph’ ise yazı ya da çizim anlamına gelir. Bir fotoğrafçı kelimenin tam anlamıyla ışıkla çizen bir kişidir; dünyayı ışık ve gölgelerle yazan, yeniden inşa eden bir sanatçıdır.”

Fotoğrafın ne olduğuna dair bu kısa tanımın hemen ardından, ekranda devasa bir çukur belirir. Çukurun içini dolduran yüzlerce insan ve onları saran merdivenler, ilk bakışta bir karınca yuvasını andırır. Burası, Brezilya’daki ünlü altın madeni Serra Pelada’dır. Belgesel, izleyiciyi bir anda bu büyüleyici ve korkutucu manzarayla baş başa bırakırken, Salgado’nun film boyunca eşlik eden sesi devreye girer: Gün boyu hiçbir güvenlik önlemi olmadan, insanlık dışı şartlarda çalışan işçilerin hikâyesini anlatmaya başlar.

Salgado’nun kariyeri boyunca peşinden gittiği “gösterme” ve “duyurma” arzusunu vurgulayan bu etkileyici açılış sekansının ardından, onu bir kayanın üzerine oturmuş hâlde, siluet olarak görürüz. Böylece hem fotoğrafçının hem de tanıklığın izini süreceğimiz anlatı başlamış olur.

Tanıklığın başlangıcı: Salgado’nun gözünden dünyanın yarası

Salgado’nun yaşam öyküsünü ve sanat yolculuğunu kronolojik olarak kısa bölümler hâlinde aktaran film, görsel anlatısını büyük ölçüde sanatçının kendi çektiği fotoğraflar üzerinden kuruyor. Üst ses olarak Salgado’nun ve Wim........

© Yeni Yaşam