Diğer

T24 Haftalık Yazarı

01 Haziran 2025

Antik çağlarda vadeli ödeme olmadığı, tahsilat değişimin yapıldığı anda gerçekleştiği için genelde borç sorunu pek ortaya çıkmamış; parası ya da malı olmayan ticari faaliyette bulunamamış. Gereksiniminden fazla üreten, ihtiyacı dışında sahip olduklarıyla eksiklerini edinmeye çalışan insan borç ve alacak kavramlarıyla binlerce yıl öncesinde tanışmış; el değiştiren mal ve hizmet ağı ardında günümüzdeki modern ekonomileri oluşturan “ticaret hayatını” geliştirmiş.

Zaman ilerledikçe, paranın icadına olan sürece yaklaşıldıkça, farklı coğrafyalarda yaşayanların ürettiklerini- sahip olduklarını, gereksinim duyduklarını ihtiyaç malzemeleriyle takas etmek istemeleri bir şekilde sistematik ticaret hayatını başlatmış; “borç – alacak” kavramlarını ortaya çıkarmış. Bu yeni kavramlar insanları hem borçla hem de alacakla tanıştırırken ödenmeyen borçların ne olacağı ve alacakların nasıl tahsil edileceği konusunda düşünmeye sevk etmiş.

Borcun oluştuğu ve bu konunun nasıl algılandığına dair en eski kayıtlar günümüzde Güneydoğu Irak’ta olan bir bölgede yaşayan Antik Sümer Uygarlığının hüküm sürdüğü topraklarda 5000 yıl öncesinde ortaya çıkmış. MÖ 3000'e tarihlenen bir Sümer tabletinin çözümünde borcunu ödeyemeyen birinin ailesi ve hizmetçileriyle birlikte “borç kölesi” haline getirildiği anlaşılmış.

Alacağın vücut gücüyle tahsil edilmesi ve borcun bu yolla ödenmesiyle fiili borç köleliğinin son bulması uygulaması yerleşik toplumlarda bulunan bir çözüm olmuş; “borç köleliği” birçok antik uygarlıkta yaygınlaşmış.

Borcu ödemenin çok uzun yıllar aldığı bazı durumlarda “borç” borçlu ailenin bir sonraki nesline aktarılmış; borçlu doğan bebekler ebeveynlerinin borcunu ödemeye oyun çağında başlamışlar.

Borç köleliği esareti Yunan ve Roma imparatorluklarında yüzlerce yıl devam eden yaygın bir uygulama olmuş ve günlük yaşamın normal formlarından biri olarak algılanmış.

Borçlu yoksullar kendilerine dayatılabilecek daha şiddetli alternatiflerden kaçınmak, hayatlarına mal olabilecek uygulamaları önlemek için gönüllü olarak esaret altına girmeyi seçmişler. Bu yıllarda Avrupa kıtasının çok yerinde borç esareti, diğer sert metotlara göre yer yer hayat kurtarıcı olabilen bir yasal ceza kategorisi olarak bile algılanmış.

Erken yıllarda –nispeten- medenileşen toplumların bazılarında farklı “borç affı” biçimleri de gündeme gelmiş. Tek Tanrılı dinler borç verme işlemine bazı düzenlemeler getirmiş; yer yer alacaklıların kaba kuvvetle alacaklarını tahsil etmeye çalışması yasaklanmış.

Bazı durumlarda borçların belirli bir süre sonrasında kapatılması uygun görülürken bazı durumlarda da borçlunun esaret altına alınmadan yaşamını sürdürürken ödemeye çalışması denenmiş. Bu yolla borçlu ticaretini sürdürmekte ve neredeyse tüm günlük işlerini yapmakta özgür olsa da alacaklının lehine birçok madde içeren sözleşmeleri onaylaması gerekmiş. Dönem sözleşmeleri genellikle bire iki nispetinde ceza içerse de borcun ortaya çıkmasına engel olmak adına 9 katına varan tazminat ödemeleri bile olduğu görülmüş.

Birisi aldığı malların bedelini ödemeyi reddettiğinde akla gelen ilk şey olan mallara “el koymak” mantığı yüzyıllar boyunca mahkemeye veya herhangi bir yargı makamına başvurulmadan yerine getirilmiş. Mahkemelerin ortaya çıkması vadeli işlemlerin belirmesiyle gelişmiş; yargı makamı “borcun vadesinin geldiğini ve ödenmesi gerektiğini” emretmesi sonrasında devreye girecek alacaklının haklarını koruyacak mekanizmalar yaygınlaşmış.

Artık borç – alacak takibinde uzmanlaşmış kişilere ihtiyaç duyuluyormuş

Yapılan arkeolojik araştırmalarda yaklaşık MÖ 1.000 yıllarında, Avrupa'da yaşanan Kelt Dönemi'nde icra memuruna benzeyen bir çalışan olduğuna dair kanıtlar bulunmuş. Bu konu Eski Roma ve Yunan Uygarlıklarında da özel bir uzmanlık alanı oluşturmuş.

MÖ 7. yüzyılda Anadolu Medeniyetlerden biri olan Lidyalılar yüzde 75 altın ve yüzde 25 gümüşten oluşan parayı icat etmesi çok şeyi değiştirmiş; bir bakla tanesi büyüklüğünde olan bu madenî paraların dolaşıma çıkmasıyla ticarette kartlar yeniden karılmış.

Tüm coğrafyalara yayılan para basımı güvenli ticareti geliştirmiş; insanlar her an ve tanımadıklarıyla bile ticari faaliyette bulunma özgürlüğü yaşamaya başlamışlar. Tabii ki burada bir konuya dikkat etmek ve parayı bugünkü değeriyle düşünmemek gerekiyor; yüzyıllar boyunca en küçük madeni paranın bile epey bir şeyler satın alabilecek değeri varmış.

MS 6. yüzyılda Anglosakson krallarının ve soyluların arazilerine giren hayvanların verdiği zararlar ile kiracıların kira borçları ve buyrukları yerine........

© T24