“Hiç ama hiçbir şey yoktu. Benim onlar dışında beslenen pornografim dışında hiçbir şey.”

Witold Gombrowicz’in Pornografi başlıklı kitabı bu cümlenin etrafında şekilleniyor. Yazar, hikâyesi aracılığıyla itiraf edilmeyen tutkuların, yasağa duyulan ilginin, tecavüzün, şiddetin kaynağını sorguluyor. Modern toplumun bakış üzerinden kurduğu tahakküm biçimlerinin, arzuyu düzenleyen kültürel mekanizmaların izini sürüyor. Modern öznenin sadece isteyen değil seyreden bir özne olduğunu, bakışın arzuyu üretirken denetleyen bir nosyona sahip olduğunu vurguluyor.

Ian McEwan, İlişkiler adlı öykü kitabında bu temayı merkeze alıyor.

McEwan kitaptaki öyküleri görüntü, izleme, izlenilme, voyeurizm kavramlarını, görmenin aracısı olan sinematografik anlatım yöntemiyle biçimler. Bunu aynalar tekniği kullanarak geliştirir. Biçimle öz arasındaki denge böylece kendiliğinden kurulur. Bu teknik aracılığıyla modernizmin “görsel düzenekleri”nin -kamera, perde, vitrin- bireyin zihninde nasıl bir gözetleme rejimi yarattığı teşhir edilir. Okur hikâyeyi izleyen bir seyircidir artık. Modern toplumun sürekli yenisini ürettiği imgeler arasında dolaşır bu seyirci.

Kişi, zaman ve mekâna dair yaratılan görüntü temsil ettikleri durumu vurgularken onu izleyen kişi olarak okurun duyumlarına yönelir. Başkasının yaşamlarının mahremiyetini, mahremiyetin gizemli yönlerini öne çıkarır. Bunu atmosfer anlatısıyla sağlar. Okurun atmosferin içine doğallıkla girip olan biteni izlemesi için alan açar yazar. Okur da metni dikizleyen gözdür artık. Sorgulayan bilinç bir süreliğine devre dışına alınmıştır. Bu dönüşüm, bakmanın salt estetik değil aynı zamanda politik bir eylem olduğunu hatırlatır bize. Sergilenen, tüketim toplumunun görerek sahip olma arzusunun yansımasıdır.

Öznenin, toplumsal kabulde yasak olarak benimsenen davranışları teşhir edilir. Bir süre sonra, teşhir edilenin aslında bambaşka bir durumu açığa çıkarmak için kullanılan işlevsel detaylar olduğu görülür. Doğal olanla toplumsal yasaklar........

© soL