Gün geçmesin ki yapay zekanın kullanımının çığır açtığı yeni bir alan duyulmasın. İki ay önce Arc Institute, NVDIA iş birliği ile ve ABD’nin önde gelen üniversiteleri Stanford Üniversitesi, UC Berkeley ve UC San Francisco ile birlikte EVO2 adında gen biliminde dönüm noktası olabilecek yeni bir yapay zeka modelini tanıttı.

Biz daha EVO1’i duymadık dediğinizi duyar gibiyim, unutmayın etrafımızda kimse iPhone 1 de kullanmamıştı. Bu benzetmemle herkes bir gün EVO2 kullanacak yanılsamasına düşmenizi istemem ama şayet dilerseniz bu dev hizmet parmağınızın ucunda. Mecazi olarak değil sadece, şöyle ki parmağınızdan bir damla kan alın, Ankara Genetik Tanı Merkezine yollayın, size genomunuzu çıkarsın. Sonra bilgisayarda NVIDIA BioNeMo sitesine gidin ve genom diziliminizi parmağınızın bir tuşuyla yükleyin. Sonra, mesela size obezite ile ilgili gen olan FTO geninde bir mutasyona rastladığını söylesin, acil rejime girmelisin diye salık versin. Tamam virgülden sonrası abartı, rejime gir demeyecek elbet ama buraya kadarı doğru ve çok heyecan verici değil mi? Gerçekçi olmak gerekirse EVO2 biyoinformatikçiler için geliştirilmiş bir araç. Onlar çalışacak, bize eczaneden ilaç almak kalacak. Alın daha 11 Mart haberi; yapay zeka temelli ilaç keşif programı ‘Peptide Predictor', Ozempic’e rakip ve daha az yan etkili, üstelik Ozempic’in tersine kas kaybı yaratmayan BRP molekülünü keşfetti. BRP, hayvan deneylerini geçti; insan deneyleri başlıyor. Yapay zekanın tıptaki baş döndürücü hızını görmeniz için bir örnek verdim ama şimdi EVO2’ye dönelim. Onun yapabilecekleri ilaç keşfetmekle sınırlı değil, gen analiz etmekle de değil. Gen yaratmakta!

EVO2’nin 6 marifeti

1- Açık kaynak olarak herkesin erişimine açık EVO2, tüm yaşam ağacından toplam 128.000 organizmanın genetik dizileri ile eğitildi. Veri kümesi, bakteriler, arkeler ve ökaryotlardan elde edilen toplam 9,3 trilyon nükleotitten oluşuyor. Evet bir insan genomu da dahil. Biz ökaryotuz. EVO2, 1 milyon nükleotit dizisi gibi bugüne kadar görülmemiş uzunlukta bir bağlamı bir çırpıda gözden geçirip içinde örneğin 100 nükleotit dizilik anlamlı bir deseni çıkarmada ve karşılaştırmada usta. Samanlıkta iğne bulmanın tam karşılığı.

2- EVO2 tüm canlı türlerinin sağlığı üzerindeki mutasyon etkilerini tahmin etme becerisine sahip; hem de bunu daha önce hiç görmediği verilerle, yani sıfırdan yapıyor. Eski modewller genelde sadece protein veya bakterilerle sınırlıydı ama EVO2, bakterilerden arkelere ve ökaryotlara kadar DNA, RNA ve protein dizilerindeki mutasyonların etkisini anında görüyor. Üstelik hem protein kodlayan hem de kodlamayan yani eskiden ‘çöp........

© Şalom