2025 Ekonomi Nobeli’ni üç kişi paylaştı. Daha doğrusu yarısını bir iktisat tarihçisi, Joel Mokyr aldı. Diğer yarısı da iki kişilik bir ekibe, Philippe Aghion ve Peter Howitt’e verildi. Mokyr, 1972- 73 yıllarında Yale’da öğretim asistanlığı gibi bir görevde bulunmuş, sonra Northwestern Üniversitesi’ne geçmiş. Hâlâ orada. Aghion, Fransa’da Collège de France’ta; Kanadalı Howitt, ABD Brown Üniversitesi’nde.

İlk dikkati çeken iki grubun ödüllük teorilerinin ikisinin de bir taraftan evrime dayanması… Genetik evrim değil, kültür evrimine.

Bu yazıda Mokyr’in A Culture of Growth: The Origins of the Modern Economy ~ Büyüme Kültürü: Çağdaş Ekonominin Kökenleri kitabı üzerinde durmak istiyorum. Onun için Aghion ve Howitt’in “Yaratıcı Tahrip” tezini başka bir yazıda ele alırım.

Joel Mokyr, çıktılara değil toplumların zihniyetine odaklanmış. Zihniyeti belirleyen iki unsur, kültür ve kurumlar. Kültürü, “davranışları etkileme gücüne sahip inançlar, değerler ve tercihler toplamı” diye tarif ediyor. Kültürün kökleri derin. Yavaş değişiyor. Kurumlar ise toplumun belirlediği teşvikler ve ketlemeler.

Kültür köklü ama değişik tarzları toplumun içinde birlikte yaşıyor. Bu çeşitlilik insanlara aralarından seçim yapabilecekleri bir menü sunuyor. Kültür değişmeleri (Mümtaz Turhan Hoca’ya rahmet olsun), bu çeşitler arasında insanların o zamana kadar hâkim olmamış tarzları seçerek onları hâkim hâle getirmesi ile yürüyor. Bu seçimde de bazı sürücüler var. Rastgele değil. Şimdi Mokyr’ın dört tip “sürücüsünü (bias)” sayacağım. Mokyr’ın kullandığı “bias”ın tam tercümesi “önyargı” veya “sapma”dır. Fakat Türkçe’de “sürücü” kelimesi maksadı daha iyi anlatıyor. Bizim toplumumuzda hangi........

© Karar