Giriş

Türkiye, aktif fay hatları üzerinde bulunan bir ülke olarak depremlerin yıkıcı etkilerini defalarca yaşamış; özellikle denetimsiz ve niteliksiz yapılaşmanın yol açtığı ağır sonuçlar toplumsal hafızaya kazınmıştır. 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi ise, yapı güvenliğine ilişkin ciddi yasal boşlukları gün yüzüne çıkarmış ve kapsamlı bir düzenleme ihtiyacını kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu doğrultuda, 2001 yılında yürürlüğe giren 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun ile yapıların ruhsat aşamasından başlayarak inşaat sürecinin tamamına yayılan özel bir denetim sistemi oluşturulmuştur.

Kanunun temel amacı, güvenli yapı üretimini sağlamak, can ve mal kaybını en aza indirmek ve sağlıklı, planlı kentleşmenin önünü açmaktır. Bu yönüyle düzenleme yalnızca teknik bir düzenleme olmanın ötesine geçmekte; bireylerin yaşam hakkını, barınma hakkını ve mülkiyet hakkını güvence altına alan anayasal bir zorunluluk niteliği taşımaktadır.

1. Kanunun Amacı ve Anayasal Dayanak

4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un amacı, Kanun’un 1. maddesinde şu şekilde belirtilmiştir:

“Bu Kanunun amacı; can ve mal güvenliğini teminen, imar planına, fen, sanat ve sağlık kurallarına uygun kaliteli yapı yapılmasını sağlamak üzere proje ve yapı denetimini gerçekleştirecek yapı denetim kuruluşlarının görev, yetki ve sorumluluklarını düzenlemektir.”

Bu düzenleme, doğrudan anayasal bazı ilkeleri hayata geçirmeye yönelik bir araç niteliğindedir. Özellikle şu anayasa maddeleri ile sıkı bir ilişki içindedir:

2. Anayasadaki İlgili Maddeler

T.C. Anayasası Madde 56 – Sağlık Hakkı:

“Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürebilmesini sağlamakla yükümlüdür.”

T.C. Anayasası Madde 17 – Yaşama Hakkı:

“Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.”

T.C. Anayasası Madde 57 – Konut Hakkı:

“Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeterek konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır.”

Yapı denetimi, doğrudan yaşama hakkı, sağlıklı çevre, konut hakkı ve sosyal devlet ilkesi ile ilişkilidir. Bu nedenle yapı denetim görevini ihlal eden kişi veya kurumların yalnızca teknik değil, hukuki ve cezai sorumluluğu da doğar.

3. Kanuna Aykırılığın Cezai Niteliği ve Öngörülen Cezalar

4708 Yapı Denetim Hakkında Ceza Hükümleri Madde 9 – (Değişik: 23/1/2008 – 5728/497 md.) “Bu Kanun hükümlerinin uygulanması sırasında, yapı denetim kuruluşunun icrai veya ihmali davranışla yeni iş almaktan men cezası uygulanmasını gerektiren fiiller nedeniyle görevini kötüye kullanan ortakları, yöneticileri, mimar ve mühendisleri, yapı müteahhidi, şantiye şefi, proje müellifi gerçek kişiler ile laboratuvar görevlileri, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Yapı denetim kuruluşları için bir yapının denetim faaliyeti sırasında gerekli özen ve dikkatin gösterilmemesi görevi kötüye kullanma suçunu, bir yapının ruhsatsız veya ruhsat ve eklerine aykırı yapılması imar kirliliğine neden olma suçunu, idareye ibraz edilen belgelerle yapının gerçek durumu arasında fark olması da resmi belgede sahtecilik suçunu gündeme getirmektedir.

Yapı denetim kuruluşunun ortak ve yöneticileri, mimar ve mühendisleri ile laboratuvar görevlileri bu Kanun hükümleri çerçevesinde yapmaları gereken denetimi yapmadıkları hâlde yapmış gibi veya yapmalarına rağmen gerçeğe aykırı olarak belge düzenlemeleri hâlinde Türk Ceza Kanunu’nun resmî belgede sahtecilik suçuna ilişkin hükümlerine göre cezalandırılır. Yapı denetim kuruluşunun izin belgesi alma aşamasında gerçeğe aykırı belge düzenlendiğinin izin belgesi verildikten sonra anlaşılması hâlinde, izin belgesi derhal iptal edilir. Bu Kanuna aykırı fiillerden dolayı hükmolunan kesinleşmiş mahkeme kararları, Cumhuriyet başsavcılıklarınca Bakanlığa ve mimar ve mühendislerin bağlı olduğu meslek odalarına........

© Hukuki Haber