Mehmet Akif CENKCİ

Bir ülkede “fazla mesai” sadece çalışılan fazla saatleri değil, aynı zamanda adaletin terazisini de anlatır. Kimi için birkaç saatlik ek gelir, kimi için yorgunluğun adı, kimisi içinse ödenmeyen emeğin sembolüdür. Oysa fazla mesai, bir lütuf değil; kanunun tanıdığı bir haktır. Ne var ki, Türkiye’de bu hak çoğu zaman işçinin elinden sessizce alınır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesi açıkça belirtiyor: Haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir. Bu sürenin üzerindeki her çalışma “fazla mesai” olarak adlandırılır. Aksi kararlaştırılmadıkça bu süre haftanın çalışılan günlerine eşit olarak bölünür. Ancak ister 6 gün çalışılsın ister 5, toplamda 45 saati geçen her dakika, fazla çalışmadır.

İşin en önemli tarafı ise şu: Fazla mesai yaptığını iddia eden işçi, bunu ispatla yükümlüdür. Yani hakkı olanı almak için bile önce “kanıt” göstermek zorundadır. İşçinin imzasını taşıyan bordro, sahteliği kanıtlanmadıkça kesin delil sayılır. Bordroda fazla mesai ücreti ödendiği görünüyorsa, işçi gerçekte daha fazla çalıştığını ileri süremez. Ancak bordroda “ihtirazi kayıt” yani “itiraz” notu varsa, bu durumda işçi tanık beyanları da dâhil olmak üzere her türlü delille fazla mesaisini ispatlayabilir.

İşyeri kayıtları, giriş-çıkış belgeleri, vardiya çizelgeleri, görev yazıları... Bunların hepsi fazla mesainin yazılı kanıtıdır. Ancak birçok işyerinde bu belgeler ya tutulmaz ya da çalışanların erişimine kapalıdır. Bu durumda işçiler tanık göstererek haklarını aramaya çalışır. Fakat tanığın da güvenilir olması gerekir; yani aynı dönemde çalışmış, çıkar ilişkisi olmayan, olayı bizzat görmüş biri olmalıdır. Bu şartlar sağlanmazsa tanık beyanına da itibar edilmez.

Peki, fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır? Kanuna göre haftalık 45 saatin üzerindeki her çalışma, yüzde 50 zamlı ödenir. Ancak taraflar aralarında 40 saatlik bir çalışma süresi kararlaştırmışsa, 40 ile 45 saat arası “fazla sürelerle çalışma” sayılır ve bu süreler de yüzde 25 zamlı ücretle........

© HalkTV