Başlığa bakarak, “Niye böyle acayip bir soru sorma gereği duydunuz?” diyenleriniz mutlaka çıkacaktır. Sebebini kısaca anlatayım:

Günlük siyasi sohbetlerde milletimizin maşallahı var; tam birer akıl küpü! Bilen de konuşuyor bilmeyen de. Bilgisi olan da yorum yapıyor, bilgisi olmayan da. Hele bazıları öyle yorumlar yapıyor ki, sanki Türk devletini yönetenlerin hiç aklı yok ve bu kişi dünyanın en akıllı vatandaşı! Böyleleri ile sık sık karşılaşınca onlara başlıktaki soruyu soruyorum: “Devlet mi akıllı siz mi?” sonra da “Devlet aklı” denilen bir gerçekten haberi olup olmadığını soruyorum; tabii ki bu tiplerin bundan da haberi yok. Bu sebeple “Devlet aklı nedir, nasıl çalışır, hedefleri nedir?” gibi soruları genel hatlarıyla bir makalede izah etmeye çalıştım.

Halkımız arasında pek olmasa da kamuoyunda, siyaset bilimi ve devlet yönetimi literatüründe “Devlet aklı” kavramı sıkça kullanılmaktadır. Böyle olunca herkes anlayışına ve bilgisine göre bir “Devlet aklı” tanımına gelecek bir çerçeve çizmektedir.

Devlet aklı genel olarak, “Bir devletin varlığını, güvenliğini, bekasını ve çıkarlarını korumak için geliştirdiği üst akıl, kolektif stratejik düşünce ve uzun vadeli planlama anlayışı” şeklinde özetlenebilir.

Devlet aklı, hissi ve hamasi nutuklardan uzak, bireylerden bağımsız, ayakları yere basan bir özellik taşır. Daha çok devletin tarihi çizgisi, kurumsal hafızası, tecrübeleri ve stratejik gelenekleri üzerine kuruludur.

Devlet aklı, iktidarların da üstündedir. İktidara gelen kişilerin veya hükümetlerin günlük siyasi çıkarlarına alet edilemeyecek kadar önemlidir.

Devlet aklını müşahhas hale getirebilecek bazı özellikleri vardır.

Devlet aklı günübirlik planlardan uzak ve genellikle uzun vadeli stratejilerle uğraşır.

Günlük siyasetin kısır çekişmelerinde beri, devletin 10, 50, hatta 100 yıl sonraki çıkarlarını hedef alır. Kısa vadeli politik manevralardan ziyade, sürekliliği olan politikalar üretir. Bu anlamda “Devlette süreklilik esastır.” İlkesi kabul edilmiştir.

Devlet aklı güvenlik ve beka hedeflidir. Devlet aklının merkezinde genellikle devletin devamlılığı, toprak bütünlüğü, milletin güvenliği ve stratejik çıkarları vardır.

Devlet aklı gizlilik esasına dayanır ve ciddi olarak çerçevesi çizilmiş stratejik planlara sahiptir. Çoğu zaman perde arkasında işler. Diplomaside, istihbaratta, savunma stratejilerinde, ekonomik yönelimlerde kendini gösterir.

Devlet aklı devletin kurumsal hafıza ile ilişkilidir. Bu sebeple tarihi tecrübeler, coğrafi konum, kültürel yapı, sosyal dinamikler ve devlet geleneği, devlet aklının şekillenmesinde belirleyici unsurlardır.

Osmanlı’da “Devlet-i Aliyye’nin bekası” için alınan stratejik kararlar, devlet aklına örnek olarak gösterilebilir.

Günümüz Türkiye’sinde iç ve dış milli güvenlik meseleleri, dış politika stratejileri, savunma planlamaları genellikle devlet aklı çerçevesinde ele alınır.

ABD’de “Deep State” (Derin Devlet) ya da “National Security State” (Ulusal Güvenlik Devleti) kavramı da benzer şekilde devlet aklını ifade eden ifadelerdir. Bizde de “Cumhurbaşkanlığı sistemi”, “TSK”, “MİT” ve “MGK” gibi kurumlar bu temsilin görünen yüzleridir.

Hülasa etmek gerekirse, devlet aklı; günlük siyasetten bağımsız, devletin sürekliliğini, güvenliğini ve çıkarlarını korumayı amaçlayan stratejik düşünce sistemidir.

Devlet aklı kavramının tarihsel gelişimini Osmanlı’dan günümüze, Batı’daki karşılıklarıyla birlikte ele alındığında meselenin mahiyeti daha iyi anlaşılacaktır.

Türkiye’de devlet aklının nasıl işlediğini........

© Habererk