ŞİÖ tarihindeki en büyük zirve olan Şanghay İşbirliği Örgütünün 25. Devlet Başkanları Konseyi toplantısı (Tianjin “Tiencin” Zirvesi 2025) 31 Ağustos - 1 Eylül 2025 tarihleri arasında Çin'in Tianjin kentinde düzenlenmiştir. Bu zirveye Çin beşinci kez ev sahipliği yapmıştır. Bilindiği üzere ŞİÖ’nün üyeleri Çin, Rusya, Hindistan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Pakistan, Tacikistan ve Belarus'tan oluşmaktadır. Şanghay İşbirliği Örgütü'ne Afganistan ve Moğolistan gözlemci olarak katılmaktadır. Türkiye ile birlikte Azerbaycan, Ermenistan, Kamboçya, Nepal ve Sri Lanka ise örgütün diyalog ortakları arasında yer almaktadır. Bu zirvede Laos yeni diyalog ortağı olarak kabul edilmiştir.

Çin’in özel önem verdiği Zirve itinayla programlanmış ve uygulanmıştır. Uluslararası Ceza Mahkemesinin uluslararası tutuklama kararından dolayı yurtdışı seyahatlerine çıkmayan Putin zirvenin önemli bir üyesi olarak ağırlanmıştır. Ayrıca Hindistan ile yaşanan gerilimlerin düşürülmesine yönelik Çin ve Hindistan tarafından olumlu yaklaşımlar sergilenmiştir. Keza Narendra Modi’ye diplomasi yapma imkanı da tanınmıştır ki, Konfüçyus inanç ve kültürünün yumuşatıcı etkisi sergilenmiştir. Kısa bir süre önce Pakistan ve Hindistan arasında (Her ikisi de ŞİÖ üyesidir) yaşanan askeri çalışmanın olumsuzluk yaratmasına fırsat verilmemiştir. Zirvede Çin Ermenistan ile “Stratejik Ortaklık Belgesi” imzalamıştır ki, Kafkasya konusunda Çin’in mücadeleye ağırlığını koyduğunu göstermektedir.

Zirvenin iki önemli gücü Rusya ve Çin için önem arz eden (İşbirliği ve gerilimi içermektedir) Kutup bölgesi konuşulmamıştır. Keza Çin ile Rusya arasındaki enerji hammaddesi tedarik hatları da sadece iki ortağın müzakeresine bırakılmıştır, alelumum konuşulmamıştır. Zirvede müzakere edilen konulara baktığımızda her ne kadar Xi egemen eşitlik ilkesine vurgu yapmış olsa da Zirvenin hiyerarşik bir müzakere tarzına sahip olduğu görülmektedir. Büyük güçlerin (Rusya, Hindistan ve Çin) işine diğer ortakların katılmasına izin verilmemiştir.

Diğer yandan Çin, Rusya ve Kuzey Kore liderlerinin yakın ittifakına özellikle görünürlük sağlanmıştır. Zirvede Xi Jinping önemli bir perspektif konuşması yapmıştır. “ŞİÖ’nün dünyanın en büyük bölgesel kuruluşu” olduğunu vurgulayan Xi, özellikle “küresel yönetişim” için önerdiği üç temel ilkeye dikkat çekmiştir. Bu ilkeler egemen eşitlik, uluslararası hukuk ve çok taraflılıktır. (Bu paragrafta Stratejik Düşünce Enstitüsünün kapsamlı bir çalışmasından yararlanılmıştır. Meraklı okurlarımız bakmak isterlerse: sde.org.tr “Tianjin’deki ŞİÖ Zirvesi, Küresel Krizlerin Gölgesinde Gerçekleşti” haberi ve analizi 07 Eylül 2025) Bu ilkeler aynı zamanda Çin’in küresel politikalarının üzerine oturduğu üç temel sütunu ifade etmektedir. Bir kere Çin büyüklükleri ve zenginlikleri ne olursa olsun bütün devletlerin küresel yönetişime eşit biçimde katılmalarını isteyerek, bugüne kadar ki küresel güçlerin karşısına bütün dünya devletlerini yanına alarak çıkmaktadır. Uluslararası hukuk vurgusu Çin’in halen var olan küresel düzeni ve bu düzenin hukukunu güçlendirme daha doğrusu bu hukuka öncelikle adını vermediği rakiplerinin uymasını örtülü ve diplomatik dil ile ifade etmektedir.

Çok taraflılık ilkesi yürürlükteki güç sistemi içinde yer alan ülkelerin eski küresel güçlerle kavga etmeden Çin’in merkezinde olduğu yeni sisteme de üye olabilmelerini içermektedir. Çin BM sisteminin de etkin çalıştırılmasını arzu etmektedir. Bu halihazır Batı Sisteminin, ABD’nin alışık olmadığı bir mücadele stratejisidir. Çin Batının tasarladığı sistemin içinde kalarak kendi özgün mücadele stratejisini yaratmıştır. Xi, ayrıca ŞİÖ’nün ekonomik potansiyelini artırmak için “Mega ölçekli pazar avantajından” yararlanılması gerektiğini belirterek, enerji, altyapı, yeşil sanayi, dijital ekonomi, bilim-teknoloji inovasyonu ve yapay zekâ alanlarında iş birliğini güçlendirme çağrısı yapmıştır. Mega ölçekli pazar Çin’in son 20 yılda geldiği ve ticari ortaklarını getirdiği bir başarının ifadesidir. Çin içindeki devasa üretim altyapısının neredeyse küresel boyuta yükselttiği ticaret ağıyla entegrasyonunun sağladığı özgüvenle konuşmaktadır. ŞİÖ için bazı uzmanlar "Batı tarafından yönetilmeyen bir güç bloğu" değerlendirmesini yapmaktadırlar.

Bu zirvede genelde ekonomik ilişkiler ve küresel işbirliği vurgusu yapan Çin’in “siyasi vurguları” dikkat çekicidir. Zira Zirve bildirgesinde “İkinci Dünya Savaşında Faşizm, Nazizm ve Militarizme karşı galip gelindiği” ifade edilerek Uzakdoğu’da Japonya ve Batı’da Almanya hatırlatılmıştır. Örtülü bir şekilde ABD de bu kapsamda yer almaktadır. Zirveye zaten neredeyse hiçbir Batılı ülkeden katılım olmamıştır. Güney Kore ise meclis başkanını göndermiştir.

Zirvede küresel kamuoyunu ilgilendiren bir çok konu görüşülmüş ve kararlar alınmıştır. Bunlar arasında; ŞİÖ Kalkınma Bankası Kuruluşu, Bölgesel Güvenlik ve Terörle Mücadele, Filistin ve Gazze Meselesi, İran’a Yönelik Saldırıların Kınanması, Tek Taraflı Yaptırımlara (ABD yaptırımları) Karşı Duruş, Nazizm ve Tarihsel Revizyonizmle Mücadele (Ukrayna ve Batıya karşı Rusya yanlısı duruş), Eğitim ve Kültürel İşbirliği (Çin tarafından yürütülecek), Yapay Zeka İşbirliği bulunmaktadır. Elbette ki bu başlıklar altındaki her konuda eşit sonuçlar alındığı, her konunun aynı tarzda işlendiği, her konunun eşit ağırlıkta olduğu söylenemez. Şimdilik pekçok konuda, karşı duruş gösterme, kanama gibi alt düzey diplomatik tutumlar gerçekleştirilebilmiştir. Mesela Gazze’ye İsrail saldırılarını durdurabilecek güçte bir ittifak yapısından bahsedemeyiz. Bazı konular ise Çin’in önde olduğu yeni teknolojik konulardır. Yapay zeka işbirliği gibi… Tek taraflı yaptırımlara karşı duruş da diplomatik bir enstrümandır, karşı yaptırımı pek mümkün değildir. ŞİÖ Kalkınma Bankası kurulması, belirli fonların tahsis edilmesi somut adımlardır. ŞİÖ Zirvesi'nin sona ermesinden iki gün sonra başkent Pekin'de Japonya'nın İkinci Dünya Savaşı'nda yenilgiyi kabul etmesinin 80'inci yıl dönümü nedeniyle çok büyük bir askeri geçit töreni yapılmıştır. Törene Rusya Devlet Başkanı Putin ile Kuzey Kore Devlet Başkanı Kim Jong Un’un da olduğu 20'den fazla devlet ve hükümet başkanı katılmıştır. Askeri geçit merasiminde özellikle balistik füzeler, gelişmiş silah platformları, vs yer almıştır. Askeri merasim törenine N. Modi katılmamıştır. Toplantıya Örgütün diyalog ortaklarından biri olarak Türkiye Cumhurbaşkanı düzeyinde katılım sağlamıştır. Yapılan görüşmelerde Cumhurbaşkanımız tarafından Türkiye’nin Ukrayna- Rusya Savaşındaki olumlu katkıları, Gazze vahşetini dünyaya duyurmada etkin rol alındığı ifade edilmiştir. Ayrıca Çin ile ticari işbirliği konuları üzerinde durulmuştur.

ŞİÖ BÖLGESİ VEYA AVRASYA

ŞİÖ Bölgesi az bir istisna dışında Avrasya ile örtüşmektedir. Şu halde bir anlamda ŞİÖ Avrasya Ülkelerinin oluşturduğu bir birliği ve bunun meselelerini içermektedir. Ancak 2022 yılında yazmış olduğum bir makalede (Avrasya ve Türkiye’nin Güvenliği Üzerine Spekülatif Tezler- 2022) Avrasya sınırlarının tanımlanmasının zorluğuna işaret etmiştim. Bu zorluklar bugün daha da önem kazanmıştır.

Siyasi ve Güçler Alanı olarak tanımlama güçlüğü bir yana, coğrafi olarak bile Avrasya’yı tam tanımlayabilmek ciddi bir sorunsal alanı işaretlemektedir. Örneğin;........

© Haber7