Ciddi paralar vererek aldığınız cep telefonlarınız birkaç yılda kullanılamaz hale mi geliyor. Bilgisayarlar, yazıcılar, tabletler bir süre sonra çalışmıyor mu? Her ay moda diye çeşitli giysiler, ayakkabılar, türlü ihtiyaçlar sosyal medyada, televizyonlarda gözünüze gözünüze mi sokuluyor? “Çevrenin korunması, atıkların azaltılması” bahanesi ile market poşetlerini bile paralı yapıp yurttaşın cebine göz diken hükümetin AB ve dünyada atık ithalat şampiyonu olduğundan haberiniz var mı peki?..

Atıklar ve geri dönüşüm konusunda çalışmaları bulunan Mersin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erkan Aktaş, kişi başına düşen milli gelir ile atık üretimi arasındaki ilişkiye bakıldığında ülkeler zenginleştikçe atık üretiminin arttığını söylüyor. Japonya gibi bazı ülkeler bu genellemenin dışında bir yerde duruyorlar. Aktaş, bunu Japonya’daki kültür ve minimalist bakışın ön plana çıkması ile açıklıyor. Atık üretimi ile ilgili yapılan projeksiyonlara göre 2050 yılına kadar atık üretiminin gittikçe artacağı öngörülüyor. Aktaş’a göre bu durumun temel nedenlerinden birisi “Planlı eskitme.”

Fotoğraf: Prof. Dr. Erkan Aktaş

Fotoğraf: Prof. Dr. Erkan Aktaş

“Planlı eskitme”yi bir ürünün kullanım ömrünün, üreticiler tarafından kasıtlı olarak sınırlı tutulması veya kısa sürede işlevsiz hale gelecek şekilde tasarlanması stratejisi olarak açıklayabiliriz. Üreticiler ürünü belirli bir süre sonra arızalanacak veya işlevini yitirecek şekilde tasarlayabiliyorlar. Bunun farklı yöntemleri var. Örneğin cep telefonu ya da bilgisayarlardaki kritik bir parçanın dayanıksız malzemeden yapılması veya onarımı zor olacak şekilde monte edilmesi bunlardan birisi. Belirli bir baskı sayısından sonra çalışmayı durduran yazıcı çipleri, pilleri kolayca değiştirilemeyen ve performansı düşen akıllı telefonlar gibi. Bir diğer planlı eskitme yöntemi ise ürün fiziksel olarak sağlam olsa bile, yazılım veya sistem güncellemeleri nedeniyle yeni standartlara veya aksesuarlara uyum sağlayamaması ile yapılıyor. Eski bir akıllı telefon modelinin, yeni işletim sistemi güncellemelerini alamaması veya yeni çevre birimleriyle (kulaklık, şarj aleti) uyumsuz hale gelmesi bu yönteme verilecek örneklerden. Son olarak da ürün fiziksel olarak tamamen çalışır........

© Evrensel