Bundan tam 158 yıl önce… 1867 yılının 14 Eylül’ünde, Almanya’da büyük bir sosyal bilim yapıtı yayımlandı: Das Kapital’in ilk cildi.

Karl Marx’ın insanlık tarihine yön veren başyapıtıydı ve içinde yaşadığımız toplumun sırrını ortaya koyuyordu. Sadece bir sırrı açık etmekle kalmıyor aynı zamanda sistemin lanetlerinden nasıl kurtulacağımızın da bilgisini veriyordu. Bu özellikleriyle şöyle tanımlamayı da fazlasıyla hak ediyordu: Kapitalist vahşete atılmış yazılı bir bomba!

İçinde bulunduğumuz 21. yüzyılda, 19. yüzyılda yazılmış bu esere övgüler dizmenin, eserden bahsetmenin alemi var mı?

Olmaz olur mu?.. Aradan geçen 158 yıla rağmen Kapital güncelliğini hâlâ koruyor. Ve hâlâ savaşlar, salgınlar, çevre felaketleri ve göç laneti kusan bir sistemde ‘çıkış yolu’ gösteren bir rehber!

Birilerine göre ise tam tersi: Kapital artık geçmişte kaldı. Teknolojinin-dijitalleşmenin yaygınlaştığı ‘dijital kapitalizm’ çağındayız… Yapay zekaya bağlı ‘bilişsel kapitalizm’ inşa zamanlarındayız… Böyle bir dönemde ‘sanayi kapitalizmine’ geçiş dönemini analiz eden Kapital’in hükmü yok!

Sormak lazım o vakit! Hükmü olmasaydı şayet… Kapitalizmin yıkıcı doğasının ürettiği her sorunda başvuru kaynağı olur muydu? Hükmü olmasaydı hâlâ sayısız baskısı yapılır mıydı? 2008 yılındaki küresel ekonomik kriz sonrasında Kapital’in en çok okunanlar listesinde zirveye oturması tesadüf olabilir mi?

Teknolojideki büyük ilerleme… Emek üretkenliğindeki devasa artış… Ve daha pek çok gelişmeye rağmen kapitalizm refah yerine toplumsal eşitsizlik getirdi. Bir tarafta olağanüstü bir servet; diğer tarafta ise yoksulluk, sefalet!

İşte bunun ‘gizini’ çözmeye çalışanlar, bütünlüklü cevap arayanlar dönüp dönüp bakıyor Kapital’e; kapitalizmin kendisini de çöküşe götürecek ‘felaketlere’ doğru yol alacağını ortaya koyan Marx, ‘Ne demiş’ diye…

Kapitalizmin yasaları vardır; tıpkı suyun 100 derecede kaynaması, bir üçgenin iç açılarının toplamının 180 derece olması gibi... Kapital, kapitalizmin hareket yasalarını ortaya koydu; kapitalist sistem nasıl işler, nereye varır?

Fen (doğa) bilimlerindeki yasaları bulup çıkarmak nispeten ‘kolay’. Mikroskoptan, kimyasal ayıraçlardan yararlanamadığınız sosyal bilimlerde yasaları bulup çıkarmak ise hiç de kolay değil!

Öyle ya bir şeyin yasa olabilmesinin iki kuralı var: Bir, düzenli tekrarlayacak; iki, ortaya çıktığı her durumda geçerli olacak. İşte Marx, Kapital’de, sebep-sonuç ilişkisindeki sürekliliği açığa çıkarıp, geleceği isabetle tahmin etmiştir. Bugün, ‘küreselleşme’, ‘finansallaşma’ gibi kavramlarla yeni bir kapitalist biçimle karşı karşıyaymışız gibi üretilen tezler Kapital için önceden ortaya konulmuş olağan bir........

© Evrensel