Bir ülkenin gelişme yolunda önüne çıkan pek çok engelden bahsedebiliriz. Kiminin coğrafyası zorludur, kimi terörden başını alamıyordur ya da kiminin tarihten getirdiği yükler vardır sırtında… Hangisi olursa olsun, toplumları müreffeh bir gelecekten alıkoyan ama belki bunlar gibi somutlaştıramadığımız önemli bir şey daha var aslında: kaynak israfı.

Kaynak israfı, toplumların kendi kendilerine çıkardıkları bir engel aslında. Davranış kalıpları, tercihler, iş yapış şekilleri ve anlayışlar… Bütün bunların sonucunda ortaya çıkan bir sonuç.

Ekonomi biliminin üzerine inşa olduğu temel düşünce, doğru kaynağın doğru yerde kullanılmasının sağlanmasıdır. Oysaki dünya ilk günden bu yana bu teorik hedefi gerçekleştirebilmiş değil. Gerçekleştirmenin ötesinde yanından geçebilmiş de değil. Bu da ekonomi modellerindeki temel varsayımlara kadar götürüyor bizi. Rasyonel ekonomik birimler vs.

İsrafın Büyüğü

Türkiye İsrafı Önleme Vakfı’nın 2025 raporundaki verilere dayalı olarak yapılan, 23 milyon ton gıdanın her yıl çöpe gittiği ve bunun kişi başına 102 kilo israf edilmiş gıda anlamına geleceğine dair tespitler, Cumhurbaşkanlığı Tarım ve Gıda Politikaları Kurulunun bir üyesinin yaptığı açıklamada yer vermesi ile gündeme taşındı. Buna müteakiben “serpme kahvaltı yasaklanıyor” manşetleri atıldı.

Dünyada israfın büyüklüğünü yansıtan verilere göre, üretilen gıdanın üçte biri yok oluyor. Bu, küresel ekonomiye yıllık yaklaşık 1 trilyon dolara mal olurken, Türkiye’de ekmek israfının sadece yüzde 5 azaltılmasının, yüz binlerce ailenin geçim yükünü hafifletebileceğine dikkat çekiliyor. Kuşkusuz bu konu yalnızca bireysel bir mesele değil, milli gelir, fiyat istikrarı ve toplumsal refah açısından kritik bir konu olarak ele alınmalı.

Gıda israfının büyüklüğünü anlamak önemli, ama yetersiz. Çünkü ekonomide israf sadece mutfaktaki atıkla çerçevelendirmez; emeğin, zamanın, bilginin, finansal sermayenin verimsiz kullanımını da bu çerçevede düşünmemiz gerekir. Nitekim bir ekonomide kaynaklar yanlış alanda kullanıldığında ya da atıl kaldığında, toplam talep ve istihdam potansiyeli zayıflar.

Öte yandan, fırsat maliyeti üzerinden ele aldığımızda ise bir kaynağın bir yere ayrılmış olmasının, o kaynağın başka bir alanda yaratabileceği katma değerden feragat edilmesi anlamına geleceği açıktır. Diğer bir deyişle, alternatif........

© Daktilo1984