menu_open Columnists
We use cookies to provide some features and experiences in QOSHE

More information  .  Close

Karadeliklerin yeni sırrı

24 13
21.09.2025

Araştırmacılar, Samanyolu’nun en büyük, en hassas ve en doğru 3 boyutlu haritasını çıkarmayı amaçlayan, milyarlarca yıldızın konumunu ve hareketini ölçen bir proje olan GAIA’nın verilerini kullanarak, Güneş benzeri yıldızların yörünge hareketlerini inceleyerek iki yeni kara delik sistemi keşfetti. Ancak sorun şu ki böylesi karadeliklerin nasıl oluştuklarına dair henüz yeterince sınanmış, tartışılmış ve kabul görmüş bi teori bulunmamakta. Karadelikler kendilerinden bir ışık salmadıkları için astronomların onları doğrudan gözlemlemesi mümkün değil. Bu nedenle de ancak varlıklarına dair dolaylı bulgularla ilerlenebiliyor. Birbirinin etrafında dönen iki büyük kütleli yıldızdan biri, ömrünün sonunda bir süpernova patlaması geçirerek bir kara deliğe dönüşebilir. Bu durumda, geriye bir kara delik ve yörüngesinde dönen bir başka yıldızdan oluşan bir ikili sistem kalır.

Bu tür sistemlere genellikle “X-ışın çift sistemi” denir, çünkü kara delik, yoldaş yıldızından madde çekerek etrafında bir yığılma diski oluşturur ve bu diskten yayılan X-ışınları, kara deliğin varlığının bir kanıtı olur. Örneğin, Cygnus X-1 adlı sistem, keşfedilen ilk kara deliklerden biridir ve bir kara delikle yörüngesinde dönen bir yıldızdan oluşur. Kuğu takımyıldızı yönünde, Dünya’dan yaklaşık 7.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu sistem, astronomların kara delikler ve onların çevresindeki maddeyle nasıl etkileşime girdiğini anlamaları için bir "laboratuvar" görevi görür. Bu sistem, HDE 226868 adı verilen, Güneş’in yaklaşık 21 katı kütleye sahip ve çok parlak bir mavi süperdev yıldız ile bu yıldızın yörüngesinde dönen bir kara delikten oluşur. Karadeliğin kütlesinin bu kadar büyük olması, yıldız evrim modellerine göre bir nötron yıldızı veya başka bir kompakt cisim olamayacağını gösterir. Geriye kalan seçenek, onun bir karadelik olduğunu öngörür. Karadelik, yoldaş yıldızından gelen güçlü yıldız rüzgarlarını ve dış katmanlarından kopan maddeleri yutmaya çalışırken bu madde, karadeliğin etrafında dönerek yığılma diski denilen bir yapı oluşturur. Diskteki parçacıklar, karadeliğe yaklaştıkça........

© Birgün